2023-02-20 00:54:21 by ambuda-bot
This page has not been fully proofread.
न्यायकोचः ।
अव्यवहितोत्तरत्वम् – स्वाधिकरणक्षणध्वंसाधिकरणक्षणध्वंसाधिकरणत्व-
सामान्याभाववत्वे सति स्वाधिकरणक्षणष्वंसाधिकरणत्वम् । यथा विशिष्ट
ज्ञानस्य विशेषणज्ञानाव्यवहितोत्तरत्वम् । यथा वा अनुमितेः परामर्शाष्य-
वहितोत्तरत्वम् । अत्र सत्यन्तेन दलेन अव्यवधानम् विशेष्यदलेन
तूत्तरत्वं गम्यते इति ज्ञेयम् । इदं विशिष्टलक्षणं च ज्ञानामुत्पत्तिद्विती-
यक्षणसाधारणम् ( ग० पक्ष० पृ० ४२ ) । तृतीयक्षणसाधारणं तु
ज्ञानादेस्तृतीयक्षणे विनाशेन स्वध्वंसाधिकरणक्षणध्वंसान धिकरणत्वे सति
स्वाधिकरणक्षणध्वंसाधिकरणत्वरूपं ज्ञानाद्यव्यवहितोत्तरत्वम् ( दीधि ०
२ पृ० १२७ ) ।
९८
विशि-
--
अव्यापकविषयिताशून्यैत्वम्——यद्रूपावच्छिन्ननिरूपितविषयितात्वं
ष्टविषयकत्वसमानाधिकरणाभावप्रतियोगितावच्छेदकं तद्रूपावच्छिन्ननिरू-
पितविषयिताशून्यत्वम् । यथा हृदो बह्निमानित्यादौ वहषभाववादरूप -
बाधविषयकस्य हृदो न वह्निमान् इति निश्चयस्य अव्यापकीभूतजातित्या-
द्यवच्छिन्ननिरूपितविषयिताशून्यत्वम् ( ग० सामा० २ लक्षणे ) ।
स्वमिन्नत्व–स्वनिरूपितसंसर्गतान्यविषयतानिरूपितत्व - एतदुभयसंबन्धेन
यद्रूपावच्छिन्नविषयताविशिष्टयद्वपावच्छिन्नविषयतानिरूपितविषयितात्वं ता-
दृशविशिष्टविषयकत्वसमानाधिकरणाभाव प्रतियोगितावच्छेदकं तद्रूपाव-
च्छिन्नविषयताविशिष्टतद्रूपावच्छिमविषयतानिरूपितविषयिताशून्यत्वं नि-
ष्कृष्टार्थ इत्यस्मगुरुचरणाः प्रादुः । अधिकं तु क्रोडपत्रादितो ज्ञेयम् ।
अव्याप्ति : - ( लक्षणदोष: ) १ [क] लक्ष्यतावच्छेदकसमानाधिकरणा-
त्यन्ताभावप्रतियोगित्वम् ( न्या० बो० १ पृ० ३ ) । अन्त्र गोः कपि-
लत्वं लक्षणमित्युक्तौ गौर्लक्ष्या भवति । लक्ष्यतावच्छेदकं गोत्वम् । तस्य
समानाधिकरणः गोत्वस्याधिकरणे शुक्रगवि वर्तमान: कपिलवस्या-
त्यन्ताभावः । तस्य प्रतियोगि कपिळत्वं भवति । तथा च प्रतियोगित्वं
१ इदं च निवयस्य विशेषणं मदाषर्या हेत्वाभाससामान्यनिरुको द्वितीयकक्षणे
छुपयुज्यते । उपयोगस्तु हदो बडिमान् धूमादित्यादी जातित्वेन हदत्वाचनमाहिनो
आतिमान् बडच भाववान् इति निषगस प्रतिबन्धकत्ववारणरूप इति योग्यम् ।
अव्यवहितोत्तरत्वम् – स्वाधिकरणक्षणध्वंसाधिकरणक्षणध्वंसाधिकरणत्व-
सामान्याभाववत्वे सति स्वाधिकरणक्षणष्वंसाधिकरणत्वम् । यथा विशिष्ट
ज्ञानस्य विशेषणज्ञानाव्यवहितोत्तरत्वम् । यथा वा अनुमितेः परामर्शाष्य-
वहितोत्तरत्वम् । अत्र सत्यन्तेन दलेन अव्यवधानम् विशेष्यदलेन
तूत्तरत्वं गम्यते इति ज्ञेयम् । इदं विशिष्टलक्षणं च ज्ञानामुत्पत्तिद्विती-
यक्षणसाधारणम् ( ग० पक्ष० पृ० ४२ ) । तृतीयक्षणसाधारणं तु
ज्ञानादेस्तृतीयक्षणे विनाशेन स्वध्वंसाधिकरणक्षणध्वंसान धिकरणत्वे सति
स्वाधिकरणक्षणध्वंसाधिकरणत्वरूपं ज्ञानाद्यव्यवहितोत्तरत्वम् ( दीधि ०
२ पृ० १२७ ) ।
९८
विशि-
--
अव्यापकविषयिताशून्यैत्वम्——यद्रूपावच्छिन्ननिरूपितविषयितात्वं
ष्टविषयकत्वसमानाधिकरणाभावप्रतियोगितावच्छेदकं तद्रूपावच्छिन्ननिरू-
पितविषयिताशून्यत्वम् । यथा हृदो बह्निमानित्यादौ वहषभाववादरूप -
बाधविषयकस्य हृदो न वह्निमान् इति निश्चयस्य अव्यापकीभूतजातित्या-
द्यवच्छिन्ननिरूपितविषयिताशून्यत्वम् ( ग० सामा० २ लक्षणे ) ।
स्वमिन्नत्व–स्वनिरूपितसंसर्गतान्यविषयतानिरूपितत्व - एतदुभयसंबन्धेन
यद्रूपावच्छिन्नविषयताविशिष्टयद्वपावच्छिन्नविषयतानिरूपितविषयितात्वं ता-
दृशविशिष्टविषयकत्वसमानाधिकरणाभाव प्रतियोगितावच्छेदकं तद्रूपाव-
च्छिन्नविषयताविशिष्टतद्रूपावच्छिमविषयतानिरूपितविषयिताशून्यत्वं नि-
ष्कृष्टार्थ इत्यस्मगुरुचरणाः प्रादुः । अधिकं तु क्रोडपत्रादितो ज्ञेयम् ।
अव्याप्ति : - ( लक्षणदोष: ) १ [क] लक्ष्यतावच्छेदकसमानाधिकरणा-
त्यन्ताभावप्रतियोगित्वम् ( न्या० बो० १ पृ० ३ ) । अन्त्र गोः कपि-
लत्वं लक्षणमित्युक्तौ गौर्लक्ष्या भवति । लक्ष्यतावच्छेदकं गोत्वम् । तस्य
समानाधिकरणः गोत्वस्याधिकरणे शुक्रगवि वर्तमान: कपिलवस्या-
त्यन्ताभावः । तस्य प्रतियोगि कपिळत्वं भवति । तथा च प्रतियोगित्वं
१ इदं च निवयस्य विशेषणं मदाषर्या हेत्वाभाससामान्यनिरुको द्वितीयकक्षणे
छुपयुज्यते । उपयोगस्तु हदो बडिमान् धूमादित्यादी जातित्वेन हदत्वाचनमाहिनो
आतिमान् बडच भाववान् इति निषगस प्रतिबन्धकत्ववारणरूप इति योग्यम् ।