2023-02-20 00:54:18 by ambuda-bot
This page has not been fully proofread.
व्यायकोचर ।
प० १७ ) । ६ तदधिकरणावृत्तित्वेन ज्ञायमानत्वम् (३० ४० ९॥
११८ ) । ज्ञायमानत्वमित्यत्र ज्ञानपदं प्रमापरम् । तेन घटत्वादेः समाना-
विकरणधर्मस्य घटाद्यभावीय प्रतियोगितावच्छेदकत्वनिरासः । यथा घट-
स्वेन पटो नास्तीत्यादी घटस्वे पटनिष्ठप्रतियोगिताया अबच्छेदकत्वम् ।
अत्र तृतीयान्तोल्लेख्यस्याषच्छेदकत्वम् इति नियममनुसृत्य केवलान्वयी
ब्यधिकरणधर्मावच्छिभाभावः सौन्दडोपाध्यायेन स्वीकृतः । गणेशो-
पाभ्यायादयो नैयायिकास्तु नेमं व्यधिकरणधर्मावच्छिन्नाभावं स्वीचकुरिति
विज्ञेयम् । यद्यप्येतस्यार्थान्तरामिप्रायेणोच्चारितस्यात्र ग्रहणं नोपस्कारसंद-
र्भमनुसरति तथाप्यत्रार्थेपि नियोक्तुं युज्यत इति मयायं शब्दोत्र गृहीत
इति बोध्यम् । ७ विशेषणत्वम् । यथा वक्तज्ञानावच्छेदकतयेत्यादौ (कु० ३
लो० १४ व्या० ता० पृ० ३४ ) । ८ नियामकत्वमेबावच्छेदकत्व-
मिति केचिद्वदन्ति ( वाच० ) । सामान्यतोवच्छेद्यावच्छेदकभावो
द्विविधः । स्वरूपसंबन्धरूपः व्याप्यव्यापकभावश्च । तत्रायो यथा
इदानीं चत्वरे गौर्नास्तीत्यादावेतत्कालगवाभावपोरवच्छेद्यावच्छेदकमावः ।
मत्र एतत्कालावच्छेदेन ( एतत्काले ) गवाभावः इति शाब्दबोधो भवतीति
बोध्यम् । यथा वा मूलावच्छिन्नो वृक्षः कपिसंयोगीत्यादौ मूलादि-
संयोगाद्योरवच्छेद्यावच्छेदकभावः । द्वितीयो यथा पृथिवी रूपबतीत्यादौ
रूपपृथिवीत्वयोरवच्छेद्यावच्छेदकभावः ( ग० पक्ष० १० २० ) । अत्र
पृथिवीत्वव्यापकं रूपम् इति शाब्दो बोधो भवतीति बोध्यम् ।
अवच्छेद्यत्वम् – अवच्छिन्नत्व वदस्यार्थोनुसंधेयः ।
-
अवच्छेद्यावच्छेदकभावावगाहिनी – ( अनुमितिः ) [ क ] पक्षतावच्छे-
दकाक्रान्तयावद्व्यक्ति विषय कानुमितिरिति माथो नैयायिका वदन्ति । इयं
च देशकालभिन्नानां यत्र पक्षतावच्छेदकता तादृशस्थलीयेति ज्ञेयम् ।
एवमुत्तरत्रापि । [ख] पक्षतावच्छेदकव्यापकत्वविशिष्टसाध्यतावच्छेद-
कसंबन्धावच्छिन्ना साभ्यतावच्छेदकावच्छिमा या विधेयता तच्छालिम्पनु-
मितिरिति नवीननैयायिकाः प्राहः । यथा पर्वतत्वावच्छेदेन नही साध्ये
प० १७ ) । ६ तदधिकरणावृत्तित्वेन ज्ञायमानत्वम् (३० ४० ९॥
११८ ) । ज्ञायमानत्वमित्यत्र ज्ञानपदं प्रमापरम् । तेन घटत्वादेः समाना-
विकरणधर्मस्य घटाद्यभावीय प्रतियोगितावच्छेदकत्वनिरासः । यथा घट-
स्वेन पटो नास्तीत्यादी घटस्वे पटनिष्ठप्रतियोगिताया अबच्छेदकत्वम् ।
अत्र तृतीयान्तोल्लेख्यस्याषच्छेदकत्वम् इति नियममनुसृत्य केवलान्वयी
ब्यधिकरणधर्मावच्छिभाभावः सौन्दडोपाध्यायेन स्वीकृतः । गणेशो-
पाभ्यायादयो नैयायिकास्तु नेमं व्यधिकरणधर्मावच्छिन्नाभावं स्वीचकुरिति
विज्ञेयम् । यद्यप्येतस्यार्थान्तरामिप्रायेणोच्चारितस्यात्र ग्रहणं नोपस्कारसंद-
र्भमनुसरति तथाप्यत्रार्थेपि नियोक्तुं युज्यत इति मयायं शब्दोत्र गृहीत
इति बोध्यम् । ७ विशेषणत्वम् । यथा वक्तज्ञानावच्छेदकतयेत्यादौ (कु० ३
लो० १४ व्या० ता० पृ० ३४ ) । ८ नियामकत्वमेबावच्छेदकत्व-
मिति केचिद्वदन्ति ( वाच० ) । सामान्यतोवच्छेद्यावच्छेदकभावो
द्विविधः । स्वरूपसंबन्धरूपः व्याप्यव्यापकभावश्च । तत्रायो यथा
इदानीं चत्वरे गौर्नास्तीत्यादावेतत्कालगवाभावपोरवच्छेद्यावच्छेदकमावः ।
मत्र एतत्कालावच्छेदेन ( एतत्काले ) गवाभावः इति शाब्दबोधो भवतीति
बोध्यम् । यथा वा मूलावच्छिन्नो वृक्षः कपिसंयोगीत्यादौ मूलादि-
संयोगाद्योरवच्छेद्यावच्छेदकभावः । द्वितीयो यथा पृथिवी रूपबतीत्यादौ
रूपपृथिवीत्वयोरवच्छेद्यावच्छेदकभावः ( ग० पक्ष० १० २० ) । अत्र
पृथिवीत्वव्यापकं रूपम् इति शाब्दो बोधो भवतीति बोध्यम् ।
अवच्छेद्यत्वम् – अवच्छिन्नत्व वदस्यार्थोनुसंधेयः ।
-
अवच्छेद्यावच्छेदकभावावगाहिनी – ( अनुमितिः ) [ क ] पक्षतावच्छे-
दकाक्रान्तयावद्व्यक्ति विषय कानुमितिरिति माथो नैयायिका वदन्ति । इयं
च देशकालभिन्नानां यत्र पक्षतावच्छेदकता तादृशस्थलीयेति ज्ञेयम् ।
एवमुत्तरत्रापि । [ख] पक्षतावच्छेदकव्यापकत्वविशिष्टसाध्यतावच्छेद-
कसंबन्धावच्छिन्ना साभ्यतावच्छेदकावच्छिमा या विधेयता तच्छालिम्पनु-
मितिरिति नवीननैयायिकाः प्राहः । यथा पर्वतत्वावच्छेदेन नही साध्ये