2023-06-05 16:39:48 by ambuda-bot
This page has not been fully proofread.
प्रथमाश्वासः
६५
अथवा
नैतावद स्मिन्नभिनिवेष्टव्यमस्माभिः, अनुकूल एव
खल्वयमस्माकमाशुगानल ज्वालासन्धुक्षणे सर्वथापि ।
यश्चेष्टतेऽवकाशेषु ये चाप्येनं समाश्रिताः ।
निरुन्धीमहि तान् सर्वान् नीरन्ध्रे शरपञ्जरे ॥ ३७ ॥
-
न्वयः । अत एव सर्वतो गच्छन् प्रहियत इति भावः । सामान्यतस्सुरेषु प्रागुक्तं
पामरत्वं बायौ द्रढयितुं तस्य जनिलयप्रकारमाह
— संरुन्धत इति ॥ द्विजा अपि,
अन्तः हृदये, निभृतं निश्चलं यथा तथा । यं वायुं संन्धते निबध्नन्ति, प्राणा-
यामादिनेति भावः । कीटानां क्रिमीणाम् । 'क्रिमय: कीटाः' इति हलायुधः ।
सरीसृपाणां सर्पाणामपि । 'चक्री व्याळस्सरीसृपः' इत्यमरः । यमन्नमाहुः ब्रुवन्ति ।
'ब्रुवः पञ्चानामादित आहो ब्रुव:' (पा. सू. 3-484) इति ब्रूतेराहादेशः ।
यः गन्धवाहः । 'गन्धवाहानिलाशुगाः' इत्यमरः । शिथिलानि यानि जीर्णानि
शूर्पाणि प्रस्फोटनानि वेणुनिर्मिता नीरन्धाः कटविशेषा इत्यर्थ: । 'प्रस्फोटनं
शूर्पमस्त्री' इत्यमरः । तेषां परिभ्रमैः वीजनैः यो जायते, असावपि वायुः कथं
ओजायते ओजस्वीवाचरति । आयुधमात्ररहितद्विज नियम्यस्य उपायमात्रानभिज्ञ-
सर्पकीटादिग्रासयोग्यस्यापि वायो: पराक्रमे को वा चित्रं नाप्नुयादिति भावः ।
अस्मदनुकूले वायौ आग्रहो न कार्य इत्याशयेनाह ॥ अथवेति ॥ अथवा एत-
स्मिन् मरुति, अस्माभिरेतावन्नाभिनिवेष्टव्यं आग्रहो न कार्यः । अयमस्माकं सर्वथापि
सर्वप्रकारैरपि । आशुगेषु शरेषु । 'आशुगौ वायुविशिखौ' इत्यमरः । अनल-
ज्वालानां सन्धुक्षणे संयोजने अनुकूल: प्रयोजकः खलु । सङ्ग्रही नावसीदतीति
शास्त्रादिति भावः । सदा गमनशीलस्य वायोर्निरोधः क्रियत इत्याह ॥ यश्चेति ॥
अवकाशेषु अनावृतप्रदेशेषु छिद्रेषु वा, यः पवनश्चेष्टते वाति । ये च वा एनं
वायुं समाश्रितास्सन्तो वर्तन्त इति शेषः । नीरन्ध्रे निरवकाशे छिद्ररहित इति
यावत् । शरपञ्जरे तान् सर्वानपि निरन्धीमहि निरोवं कुर्मः । निपूर्वाद्रुन्धतेर्लिंङ्' ।
उपायविदामस्माकं कस्य वा निग्रहो न सुकर इति भावः । एतस्मिन्नवसरे केचन
क्षुद्रदैत्या: वायुं बबाघिर इत्याह ॥ इतीति ॥ इतीत्थं कतिपये केचन दैत्याः
1. ' रुधिर्-आवरणे' रौधादिकः प्रथमो धातुः ।
N - 9
६५
अथवा
नैतावद स्मिन्नभिनिवेष्टव्यमस्माभिः, अनुकूल एव
खल्वयमस्माकमाशुगानल ज्वालासन्धुक्षणे सर्वथापि ।
यश्चेष्टतेऽवकाशेषु ये चाप्येनं समाश्रिताः ।
निरुन्धीमहि तान् सर्वान् नीरन्ध्रे शरपञ्जरे ॥ ३७ ॥
-
न्वयः । अत एव सर्वतो गच्छन् प्रहियत इति भावः । सामान्यतस्सुरेषु प्रागुक्तं
पामरत्वं बायौ द्रढयितुं तस्य जनिलयप्रकारमाह
— संरुन्धत इति ॥ द्विजा अपि,
अन्तः हृदये, निभृतं निश्चलं यथा तथा । यं वायुं संन्धते निबध्नन्ति, प्राणा-
यामादिनेति भावः । कीटानां क्रिमीणाम् । 'क्रिमय: कीटाः' इति हलायुधः ।
सरीसृपाणां सर्पाणामपि । 'चक्री व्याळस्सरीसृपः' इत्यमरः । यमन्नमाहुः ब्रुवन्ति ।
'ब्रुवः पञ्चानामादित आहो ब्रुव:' (पा. सू. 3-484) इति ब्रूतेराहादेशः ।
यः गन्धवाहः । 'गन्धवाहानिलाशुगाः' इत्यमरः । शिथिलानि यानि जीर्णानि
शूर्पाणि प्रस्फोटनानि वेणुनिर्मिता नीरन्धाः कटविशेषा इत्यर्थ: । 'प्रस्फोटनं
शूर्पमस्त्री' इत्यमरः । तेषां परिभ्रमैः वीजनैः यो जायते, असावपि वायुः कथं
ओजायते ओजस्वीवाचरति । आयुधमात्ररहितद्विज नियम्यस्य उपायमात्रानभिज्ञ-
सर्पकीटादिग्रासयोग्यस्यापि वायो: पराक्रमे को वा चित्रं नाप्नुयादिति भावः ।
अस्मदनुकूले वायौ आग्रहो न कार्य इत्याशयेनाह ॥ अथवेति ॥ अथवा एत-
स्मिन् मरुति, अस्माभिरेतावन्नाभिनिवेष्टव्यं आग्रहो न कार्यः । अयमस्माकं सर्वथापि
सर्वप्रकारैरपि । आशुगेषु शरेषु । 'आशुगौ वायुविशिखौ' इत्यमरः । अनल-
ज्वालानां सन्धुक्षणे संयोजने अनुकूल: प्रयोजकः खलु । सङ्ग्रही नावसीदतीति
शास्त्रादिति भावः । सदा गमनशीलस्य वायोर्निरोधः क्रियत इत्याह ॥ यश्चेति ॥
अवकाशेषु अनावृतप्रदेशेषु छिद्रेषु वा, यः पवनश्चेष्टते वाति । ये च वा एनं
वायुं समाश्रितास्सन्तो वर्तन्त इति शेषः । नीरन्ध्रे निरवकाशे छिद्ररहित इति
यावत् । शरपञ्जरे तान् सर्वानपि निरन्धीमहि निरोवं कुर्मः । निपूर्वाद्रुन्धतेर्लिंङ्' ।
उपायविदामस्माकं कस्य वा निग्रहो न सुकर इति भावः । एतस्मिन्नवसरे केचन
क्षुद्रदैत्या: वायुं बबाघिर इत्याह ॥ इतीति ॥ इतीत्थं कतिपये केचन दैत्याः
1. ' रुधिर्-आवरणे' रौधादिकः प्रथमो धातुः ।
N - 9