नीलकण्ठविजयचम्पूः व्याख्यासहिता /61

2023-07-12 04:44:42 by Bharadwajraki

This page has been fully proofread once and needs a second look.

पारिकांक्षिणां रुद्राक्षमणिभिरभिवेष्टितं, सोदरशशाङ्क सन्देशहारिका ~~भि:~~
भिः तारकाभिरिव कर्णपुटाभ्यर्णलग्नाभिः स्फटिकाक्षगुळिकाभिरभिशोभितं,
अगृहीतोत्तरासङ्गं अङ्गीकृत कौपीनमात्रपरिधानं, आस्फोटयन्तमनुपदं,

प्रथमाश्वासः

"

सोऽन्यत्र "

2.

66

[Commentary]

मेदिनी । तेन भासुराभिः प्रकाशमा~~न भि:~~नाभिः, हृदयमभिव्याप्य आपूर्य, अधिकतया
आधिक्येन, बहिः निर्गमिष्यतः कोपानलस्य कोपाग्नेनेः, पाटला~~भि:~~भिः ज्वालाभिरिव
स्थिताभिर्जटाभिरभिवेष्टितं आवृतं, अत एव तटित्वन्तं विद्ययुच्छा लिनं, अभिनवं,
शारदं शरत्कालिकमम्भोदं मेघं, तमप्यभिभवन्तमिव तिरस्कुर्वन्तमिव । त्रिभुवने
ये मुनिलोकाः मुनिजनाः । "लोकस्तु भुवने जने" इत्यमरः । तेभ्यो यद्वैलक्षण्यं
विशेष वैजात्यमिति यावत् । तस्य बोधिन्या बोधिकया सूचिकयेति यावत् ।
1 [^१]शापमूल:लः शापकारणक:कः यस्तपोलाभः तत्सम्भ~~: तत्सम्भ~~वया तदुत्पन्नया कीर्लेत्येव स्थितया ।
मुनेर्दुर्वाससोऽन्यत्र तपो नश्यति शापतः । दूर्वाससस्तु तपसो वृद्धिरित्याहु-
रास्तिकाः ॥" इत्युक्तेः । त्रिपुण्ड्ररेखया परिकल्पितमलङ्कृतं ललाटमण्डलं यस्य
तम् । अतिप्रचण्डः अत्युल्वबणः, यः कोपानलः तस्य ज्वालाभिः परिप्लोषो
म्लानता, तेन मलिनि~~तै:~~तैः, पारिकांक्षिणां तापसानाम् । "पारिकाडूङ्ङ्क्षी वाचंयमो

मु~~नि:~~ निः" इत्यमरः । प्रतिशापस्य प्रतिबिम्बीभूतशापस्य, प्रतिकूलशापस्येति यावत् ।
अक्षरैर्वर्णैरिव स्थितैः रुद्राक्षैरेव मणिभिरभिवेष्टितं वलयितम् । सोदरो यः
शशाङ्कः, तस्य सन्देशस्य हारिकाभिः वक्त्रीभिः । "सन्देशवाग्वाचिकं स्यात् "
" इत्यमरः । तारकाभिरिव । "तारकाप्युडु वा स्त्रियाम्" इत्यमरः । तद्वत् स्थिताभि-
रिति यावत् । कर्णपुटस्याभ्यर्णम् उपकण्ठं, तत्र लग्नाभिः, स्फटिकाक्षैरेव गुळि-
काभिः, अभिशोभितम् । अगृहीतं अस्वीकृतमुत्तरासङ्गं परिधाननं येन स तथा-
भूतम् । अङ्गीकृतं कौपीननं[^२] पुरुषलिङ्गं, तदाच्छादनमपि उपचारात् कौपीनमित्यु-
च्यते, तदेव तन्मात्रम् । "मात्रं कार्त्स्न्येऽवधारणे" इत्यमरः । परिधानं यस्य

"

"मुनेदुर्वास -

1.

[^१] शापमूलक इति बहुव्रीहिमाश्रित्य तस्य प्रमाणमाह व्याख्याता,
"मुनेर्दूर्वाससोऽन्यत्र" इत्यादिना ॥

>

3

[^२] "शालीन कौपीने अभृधृष्टाकार्ययोः" (पा. सू. ~~5-2-20~~ ५.२.२०) कूपपतन मर्हति
कौपीनं पापम्, खप्रत्यायान्तो रूढिशब्दः निपात्यते। तत्साधनत्वात् तद्वत् गोप्यत्वाद्वा
पुरुषलिङ्गमपि । तत्सम्बन्धात्तदाच्छादनमपि । अकार्यशब्दे करोतेः क्रिया सामान्यवचन-
त्वात्, लज्जा हेतुत्वेनाद्रष्टव्यत्वात् पुरुषलिङ्गं कौपीनम्, अस्पृश्यत्वात्तदाच्छादनं कौपीन-
मिति चान्ये प्राहुः ॥

9