नीलकण्ठविजयचम्पूः व्याख्यासहिता /45

प्रथमाश्वासः
 
गायन्ति चाटु कथयन्ति पदा स्पृशन्ति

पश्यन्ति गाढमपि तत्र परिष्वजन्ते ।

कल्पद्रुमानपि समेत्य सुपर्वकान्ता

मुग्धा द्रुमैस्तदितरैश्विर चिरविप्रलब्धाः ॥ १७॥
 
*
 

 
अस्ति च तामधिवसन्, वसन्त इवर्तूनां, वासुकिरिव
फणाभृतां, चन्दन इव वृक्षाणां, चन्द्रमा इवर्क्षणां, राजा सुप-

 
[commentary]
 
मुहुर्मुहुः । केळीगृहं तथात्मानं या स्याद्वासकसज्जिका ॥" इत्युक्तलक्षणानाम् ।
वेणिवलयेषु कचबन्धनवलयेषु । "वेणी तु कचबन्धनं" इत्यमरः । गळन्ति स्खलन्ति ।
पुष्पाणि, सायं सहायकर्म, वहन्ति निर्वर्तयन्ति । क्लेशमन्तरैव अमर्यः क्रीडोप-
करणानि प्राप्नुवन्तीति भावः । वासकसज्जिकावृत्तान्तेन स्मृतानां विप्रलब्धा-
नायिकानां वृत्तान्तमाह ॥ गायन्तीति ॥ तत्र अमरावत्याम् । मुग्धाः नायिका-
विशेषाः । तदुक्तं - " - "उदयद्यौवना मुग्धा " इति । चिरं विप्रलब्धा वञ्चिताः
चिरविप्रलब्धाः । एता अपि नायिका विशेषाः । तथोक्तं - "क्कवचित्सङ्केतमा वेद्य
दयितेनाथ वञ्चिता । स्मरार्ता विप्रलब्धेति कलाविद्भिः प्रकीर्तिता ॥" इति ।
कल्पद्रुमानपीत्यत्र अपिशब्दो भिन्नक्रमः । तथाचोक्तोभयविधाः सुपर्वकान्ता अपि
देवसुन्दर्योऽपि । तदितरैः तस्मात्पूर्व श्लोको क्तवासकस ज्जिकासह कारिभूतात् मन्दारा-
दितरे ये सन्तानादयः तैस्त्रिभिः द्रुमैः, " मन्दारैः पारिजातैश्च कल्पवृक्षैश्च भूषि-
तम्" इत्यादिवचनात्कल्पवृक्षजातीयानां बहुत्वम् । सहितान् कल्पवृक्षान् समेत्य
उपगम्य । " पञ्चैते देवतरवो मन्दार:रः पारिजातकः । सन्तानः कल्पवृक्षश्च पुंसि

वा हरिचन्दनम् ॥" इत्यमरः । गायन्ति गानं कुर्वन्ति । "गै शब्द" इति '[^१]धातोर्लट् ।
चाटु चाटूकीक्तीः, कथयन्ति । पदा पादेन । स्टपृशन्ति स्पर्शनं कुर्वन्ति । पश्यन्ति
दर्शनं कुर्वन्ति । गाढं दृढम् । "गाडबाढदृढानि च " इत्यमरः । परिष्वजन्ते
श्विलिष्यन्ति । "परिनिविभ्यः" (पा.सू.8-3-70८.३.७०) इति षत्वम् । "गानात्संभाषणाच्चापि
संस्पर्शात्पादजात् स्त्रियाः । दर्शनालिङ्गनाभ्यां तु पुष्यन्ति च फलन्ति

च ॥ क्रमात्पुन्नागवकुळाशोका:काः कुरवकस्तथा । शिशुपा चेति विख्याताः
1.
 
[^१] "अथाजन्ताः परस्मैप दिन: नः" - इत्यारभ्य भ्वादौ पठितेषु पंचचत्वारिंशद्धातुषु,
अयं षोडशो धातुः "कै गै शब्दे" इति ॥