नीलकण्ठविजयचम्पूः व्याख्यासहिता /42

नीलकण्ठविजये सव्याख्याने
 
प्रसजति महोत्सवे वा प्रचलति रथ्यासु तत्र शके वा ।
क्रे वा ।
निम्नानि पूरयन्ते पवनमये ताळवृन्तपवनेन ॥ १३ ॥

 
किंबहुना ।

 
दुःखानां क्षतिरित्यबोधहतिरित्यानन्दविस्फूर्तिरि -

त्यन्तर्वाणिविकल्पजालजटिलान्मोक्षादपि ज्वायायसी ।
 
"
 
"
 

 
[commentary]
 
कोपसेवनमपि ताम्बूलचर्वणमपि । अयं निशीथात्परः काल: समय:लः समयः अनुचित :
तः भक्षणानर्ह इति विगायत्सु निन्दत्सु । आनन्दमूर्च्छा रत्यनन्तरभाविनी स्वापाव-
स्थाकरल्पा काचन अवस्था तस्याः अवसरे समय एव, लिङ्गचग्यन्ते ज्ञायन्त इति
लिङ्गानि । गत्यर्थानां ज्ञानार्थकत्वान्मन्त्राणां लिङ्गानि अर्थान्, निभृतं निश्चलं
यथातथा, अनुसन्दधानेषु ध्यायिषु सत्सु । परवशः अस्वाधीनः, रतान्ते या निद्रा

तस्याः अवसर:रः समयः तस्मिन्नेव, यावत्सन्निपातः संश्लेष:षः अथवा सन्निपातः
रेतसः पतनं तावत्कालं सहशय्या सहशयनमिति पर्यवङ्कशायिकां पर्यङ्कशयनं
परिहरत्सु परित्यजत्सु सत्सु । द्वितीयसुरतावसर एव द्वितीयं यत्सुरतं रतिः
तत्समय एव, मन्दाकिनीगमनाय, स्नानार्थमिति शेष:षः । कमण्डलुं कुण्डीम् ।
’अस्त्री कमण्डलुः कुण्डी' इत्यमरः । मे मह्यं देहीति त्वरमाणेषु अन्विष्यत्सु

सत्सु । रम्भादिमेनकान्ताः रम्भाप्रमुखमेनकाचरमा:माः देववारकान्ता देववार स्त्रियः ।
विहसन्ति केवलं छान्दसा इति हेतोः । विषीदन्ति क्रीडाया अनिर्वर्तका इति
खिद्यन्ति । विलज्जन्ते क्रीडायां त्यक्तवस्त्रा इति । विस्मयन्ते विषयसन्निधावपि
विरक्ता इति । दिव्यविषयाः विमोहका अपि निगृहीतचित्तेषु उचितज्ञेषु फल्गव
इति भावः । ननु भूमिसम्बन्घर हितायाममरावत्यां रथ्यासमीकरणादिकं कथं
सम्भवतीति चेदत आह ॥ प्रसजतीति ॥ पवनमये पवनप्रचुरे । वायुबद्ध इति
यावत् । तत्र अमरावत्यां, महोत्सवे जयन्तिवर्धन्त्यादिके, अथवा असुरनिरसनरूपे
प्रसजति प्रसक्ते सति । अथवा शक्रे देवेन्द्रे, रथ्यासु वीथीषु, प्रचलति निर्गच्छति
सति । ताळवृन्तानां पवनेन वायुना, निम्नानि निम्नस्थलानि, पूरयन्ते समं कुर्वन्ति ।
तत्र वसतां देवानां रथ्यादिकरणं सुलभोपायसाध्यत्वादतिसुकरमिति भावः ।
नन्वमरावत्यां निरतिशयसौन्दर्यमस्ति यदि, द्वारकादेस्सौन्दर्ययं माघादिभिरिव आधु-
निकैः कविभिः कुतो न वर्ण्यनत इति चेन्मोक्षादपि ज्यायस्त्वादित्याह ॥ दुःखाना-