नीलकण्ठविजयचम्पूः व्याख्यासहिता /406

पश्चमाश्वासः
 
आनम्य किञ्चिदवमुच्य पिधानपात्रं
 
7
 

आदाय रत्नकलशादमृतं समग्रम् ।
 
दर्ज्
दर्व्या मणीखचितया ददती सुरेषु
 

दिव्या कला भुवि चचार तटिल्लतेव ॥ ४९ ॥
 
माता
 
मात्रार्पिततं गरळमप्यमृतं शिशूनां
 

इत्यामनन्ति यदिदं विशदं तदासीत् ।
'दवीं
[^१]दर्वीकरत्वमपि सा दधती यदित्थं
 

दिव्यं ददावमृतमेव शिशुष्वमीषु ॥ ५० ॥
 

 
[commentary]
 
चिद्रूपा:पाः ज्ञानरूपा परमा उत्कृष्टा पुरभिद:दः त्रिपुरध्वंसिनः कला अंशरूपा
सा परदेवता तु मम चित्ते आस्ते वर्तत ध्येयतयेति भावः ॥ आनम्येति ॥
किञ्चिदीषदानम्य आनतिं कृत्वा पिधानमाच्छादनभूतं तदुपरि घटितं पात्र अवमुच्य
विस्रस्य मणिभिः रत्नैः खचिता प्रत्युप्ता तथाभूतया दर्व्या समग्यारं समग्र सकलं

अमृतमादाय सुरेषु ददती वितरन्ती दिव्या प्रकाशमाना कला ईशांशभूता मोहिनी
तटिल्लतेव भुवि चचार सञ्चचारेत्यर्थ:थः । परिवेषणार्थमिति भावः । तथा चोक्तं
देवीभागवते 'पङ्क्तिशः पर्यवस्थाप्य देवेभ्यः पर्यवेषयत् । परिविष्ट
टं तदमृतं जनन्या दर्विहस्तया ॥ भुज्यमानास्तदा देवीं ध्यायन्तो लोकमातरम् । देवा
बुबुधिरे बुद्ध्या महालक्ष्मीकृपावशात् ॥ पञ्चब्रह्मासनासीनां परब्रह्मस्वरूपिणीम् । ।'
 
इति ॥ मात्रेति ॥ यद्यस्मात् दर्वीं करे यस्यास्सा दर्वी करे यस्यास्साकरा तस्याः भावस्तत्त्वम् । तत् हस्ते दर्वीकरा तस्याः भावस्तत्त्वम् । तत्
हस्ते दवमिति फलितार्थः । अन्यत्र दवर्वीकरस्सर्पः तस्य भावस्तत्त्वम् । 'दवर्वीकरो
दीर्घपृष्ठः' इत्यमरः। दघ । दधत्यपि धृतवत्यपि सा परदेवता शिशुषु पृथुकेषु । 'पृथुक-
इश्शाबक श्शिशशुः' इत्यमरः । अमीषु देवेषु विषये दिव्यमुत्कृष्टं अमृतं ददौ विततार
तत्तस्मात् मात्रा जनन्या, अर्पितं वितीर्णमित्यर्थः । गरळं विषमपि । 'क्ष्वेळस्तु
गरळं विषम्' इत्यमरः । शिशूनां अमृतं पीयूषम् । 'पीयूषममृतं सुधा' इत्यमरः ।
भवति इत्थं यद्वचनमामनन्ति प्रवदन्तीत्यर्थः । तदिंदिदं वचः विशदं विस्पष्टमासीदभू-
1. '
 
[^१] दर्वी करपद करपदश्लेषमहिम्ना "मात्रार्पिततं गरलमप्यमृतं शिशूनाम्" -- इति वचो-
विशदीकृतमिति वर्णयति ॥