नीलकण्ठविजयचम्पूः व्याख्यासहिता /401

नीलकण्ठविजये सव्याख्याने
 
पश्यन्तश्च तां परिसर एवं चरन्तीं प्राणशक्तिमिव पञ्चशरस्य,
भाग्यदेवतामिव शृङ्गाररसस्य, बालिकामुपेक्षितुं सुधाकलशमुदासितुं च
तस्यामं तस्यामपारयन्तः क्षणमनुबभूवुस्संशयान्दोळनं यावदसुखवराः ;
तावडा
 
तावद्वावत्कन्दुकग्राहमोह-

व्याजात् प्राप्ता मध्यमेषां द्वयेषाम्' ।
[^१] ।
सिञ्चन्तीव व्याजहारामृतोघैः
 

शस्त्राशस्त्रिक्लेशितान्यङ्गकानि ॥ ४५ ॥
 

 
'के यूयमाधिकारिका इव विगृह्णन्त इव विषण्णा इव संरम्भ-
मात्रशेषा इव च लक्ष्यध्वे । किं कारणं विसन्स्रब्धविहारिणीनां बालिकानां
 
त्यर्थ:
 
[commentary]
 
त्यर्थः । के वा विबुधा:धाः तां परदेवतेति न जानन्तीत्यभिप्रायः ॥ पश्यन्त इति ॥
परिसर:रः समीपदेश:शः । 'पर्यन्तभूः परिसरः' इत्यमरः । तस्मिन्नेव चरन्तीं सञ्चरन्तीं
· पञ्चशरस्य पुष्पधन्वनः प्राणशक्तितिं प्राणोज्जीवनशक्तिमिव स्थितां प्राणप्रतिष्ठापकपर-
देवतामिव स्थितामिति यावत् । शृङ्गाररसस्य भाग्यमदृष्टं तस्य देवता । 'दैवं
' दिष्टटं भागधेयं भाग्यं स्त्री नियतिर्विधिः' इत्यमरः । भाग्यवशात्प्राप्तदेवतेव स्थिते-
त्यर्थः । तथाभूतां तां मोहिनीं पश्यन्तश्च असुरवराराः यातुधानाः सुधाकलशं
अमृतपूरितकुम्भभं बालिकामुपेक्षितुतुं उदासितुमपि निराकर्तुं अपारयन्तः क्षण
णं यावत्संशयेनान्दोळनं डोलाविहारं तस्यामनुबभूवुः ॥ तावदिति ॥ तावत्, धावन्
झडिति अन्यतो गच्छन् यः कन्दुकः तस्य ग्राह:हः ताडनार्थं ग्रहणार्थं तस्मिन्
मोहः व्यामोहः स एव व्याजजः छद्म तस्माद्द्वयानामुभयेषां देवासुराणा मित्यर्थः ।
मध्यं मध्यदेशं प्राप्ता सा देवी । शस्त्रैः शस्त्रैः प्रहृत्येदं युद्धं प्रवर्तत इति शस्त्रा-
शस्त्रि तत्संज्ञिकं यद्युद्धम्, तेन क्लेशितानि क्लेशशं गमितानीत्यर्थः । तथाभूतानि
अङ्गकानि अवयवान् । 'अङ्गं प्रतीकोऽवयवः' इत्यमरः । अमृतानामोघास्समूहाः
तैरिसस्सिञ्चन्तीव सेकं कुर्वन्तीवेत्यर्थः । व्याजहार आबभाष इत्यर्थः ॥ इति ॥
यूयं के। अधिकारे तिष्ठन्तीत्याधिकारिकाः अधिकारस्था इव । किं च विगृह्णन्त
इव युद्धं कुर्वन्त इव । शस्त्रादिमत्त्वादिति भावः । संरम्भमात्रं उद्योगमात्ररं तेन
शिष्यन्तीति संरम्भमात्रशेषाः उद्योगस्पर्धादिमात्रावशिष्टा इवेति तात्पर्यार्थः । शस्त्र-
।
 
qu
 
1.
 
[^१] 'द्वयानाम्' इति व्याख्यापाठः ।