नीलकण्ठविजयचम्पूः व्याख्यासहिता /399

नीलकण्ठविजये सव्याख्याने
प्रगलमैल्भैश्वाचालापैः परिमृदितकर्पूर शिशिरै-

र्द्रवीभूतं जज्ञे सलिलमिव विश्ववं मृगदृशः ॥ ४१ ॥

 
दिशि दिशि विकिरन्ती दीर्घदीर्घानपाङ्गान्

करसरसिजघातैः कन्दुकं नर्तयन्ती ।

तटिदिव जलदेभ्यो विच्युता सा सुराणां
 
तटिदिव
सविधमवजलगाहे शाम्बरी शम्बरारेः ॥ ४२ ॥
 

 
भ्रामं भ्रामं कर किसलयं कन्दुके पातयन्ती

स्रस्तं त्रस्तं कुचकलशयोरर्पयन्त्युत्तरीयम् ।
"
उद्गायन्ती किमपि किमपि स्वैरमुत्कूलरागं
 

चित्रन्यस्तं कुलमकृत सा दारुणं दानवानाम् ॥ ४३ ॥
 
"
 
""
 

 
[commentary]
 
मदनप्रयोज्यरोगः तेन जनितः उत्पादितः यः मोह:हः अज्ञानं स एव अन्धतिमिरं
अन्धतम समित्यर्थः । तस्य प्रतापः पराक्रमः तेन व्यापन्नानि अतिदुःखितानि
त्रीणि जगन्ति त्रिभुवनानि तेषामगदङ्कारा वैद्या इति बिरुदं जयसूचकलक्षण
णं येषां ते तथाभूतैः । मृगहश:दृशः मोहिन्या:याः कटाक्षैः परिमृदिततं तिरस्कृतं कर्पूरेण
शिशिरं शीतलत्वं यैस्ते तथाभूतैः । प्रगल्भैः प्रौढैढैः, आलापैश्च
वचोभिश्चेत्यर्थः । 'इदं विश्ववं समस्तं जगत् सलिलमिव द्रवीभूतं जज्ञे अभवदित्यर्थः ।
अस्या दृग्गोचरीभूय तदालापश्रवणात्सर्वेषां चित्तं दुद्रावेत्यभिप्राय:यः ॥ दिशीति ॥
दीर्घदीर्घान् अतिदीर्घान्, अपाङ्गान् कटाक्षान् दिशि दिशि सर्वासु दिक्षु विकिरन्ती
प्रकिरन्तीत्यर्थः । करसरसिजाभ्यां हस्तारविन्दाभ्यां घाता:ताः ताडनानि तैः । कन्दुकं

नर्तयन्ती क्रीडयन्तीत्यर्थः । जलदा मेघाः तेभ्यः विच्युता स्खलिता तटिद्विद्युदिव
स्थिता शम्बरारे मैर्मदनस्य शाम्बरी मायास्वरूपेत्यर्थः । 'स्यान्माया शाम्बरी' इत्यमरः।
सा परदेवता सुराणां देवानां सविधं समीपमपि जगाहे प्रविवेशेत्यर्थः ।
॥ भ्राममिति ॥ आम आमभ्रामं भ्रामं घूर्णयित्वा घूर्णयित्वेत्यर्थः । करः किसलयमिवेत्युप-
मितसमासः । कन्दुके पातयन्ती स्थापयन्तीत्यर्थः । त्स्रस्तं सस्रस्तं भ्रष्टमित्यर्थः ।
उत्तरीययं संव्यानवस्त्रम् । 'संव्यानमुत्तरीयं च' इत्यमरः । कुचकलशयोरर्पयन्ती
स्थापयन्ती समर्पयन्तीत्यर्थः । मोहनायैवेति भावः । स्वैरं स्वेच्छं उत्कूल:
 
a gre
 
:
 
2
 
लः