2023-06-05 16:40:49 by ambuda-bot
This page has not been fully proofread.
नीलकण्ठविजये सव्याख्याने
प्रगलमैश्वालापैः परिमृदितकर्पूर शिशिरै-
द्रवीभूतं जज्ञे सलिलमिव विश्व मृगदृशः ॥ ४१ ॥
दिशि दिशि विकिरन्ती दीर्घदीर्घानपाङ्गान्
करसरसिजघातैः कन्दुकं नर्तयन्ती ।
सा सुराणां
तटिदिव जलगाम्बरी शम्बरारेः ॥ ४२ ॥
भ्रामं भ्रामं कर किसलयं कन्दुके पातयन्ती
स्रस्तं त्रस्तं कुचकलशयोरर्पयन्त्युत्तरीयम् ।
"उद्गायन्ती किमपि किमपि स्वैरमुत्कूलरागं
चित्रन्यस्तं कुलमकृत सा दारुणं दानवानाम् ॥ ४३ ॥
"
""
मदनप्रयोज्यरोगः तेन जनितः उत्पादितः यः मोह: अज्ञानं स एव अन्धतिमिरं
अन्धतम समित्यर्थः । तस्य प्रतापः पराक्रमः तेन व्यापन्नानि अतिदुःखितानि
त्रीणि जगन्ति त्रिभुवनानि तेषामगदङ्कारा वैद्या इति बिरुदं जयसूचकलक्षण
येषां ते तथाभूतैः । मृगहश: मोहिन्या: कटाक्षैः परिमृदित तिरस्कृतं कर्पूरेण
शिशिरं शीतलत्वं यैस्ते तथाभूतैः । प्रगल्भैः प्रौढै, आलापैश्च
वचोभिश्चेत्यर्थः। 'इदं विश्व समस्तं जगत् सलिलमिव द्रवीभूतं जज्ञे अभवदित्यर्थः ।
अस्या दृग्गोचरीभूय तदालापश्रवणात्सर्वेषां चित्तं दुद्रावेत्यभिप्राय: ॥ दिशीति ॥
दीर्घदीर्घान् अतिदीर्घान्, अपाङ्गान् कटाक्षान् दिशि दिशि सर्वासु दिक्षु विकिरन्ती
प्रकिरन्तीत्यर्थः। करसरसिजाभ्यां हस्तारविन्दाभ्यां घाता: ताडनानि तैः । कन्दुकं
नर्तयन्ती क्रीडयन्तीत्यर्थः । जलदा मेघाः तेभ्यः विच्युता स्खलिता तटिद्विद्युदिव
स्थिता शम्बरारे मैदनस्य शाम्बरी मायास्वरूपेत्यर्थः । 'स्यान्माया शाम्बरी' इत्यमरः।
सा परदेवता सुराणां देवानां सविधं समीपमपि जगाहे प्रविवेशेत्यर्थः ।
॥ भ्राममिति ॥ आम आम घूर्णयित्वा घूर्णयित्वेत्यर्थः । करः किसलयमिवेत्युप-
मितसमासः । कन्दुके पातयन्ती स्थापयन्तीत्यर्थः । त्रस्तं सस्तं भ्रष्टमित्यर्थः ।
उत्तरीय संव्यानवस्त्रम् । 'संव्यानमुत्तरीयं च' इत्यमरः । कुचकलशयोरर्पयन्ती
स्थापयन्ती समर्पयन्तीत्यर्थः । मोहनायैवेति भावः । स्वैरं स्वेच्छं उत्कूल:
a gre
:
2
प्रगलमैश्वालापैः परिमृदितकर्पूर शिशिरै-
द्रवीभूतं जज्ञे सलिलमिव विश्व मृगदृशः ॥ ४१ ॥
दिशि दिशि विकिरन्ती दीर्घदीर्घानपाङ्गान्
करसरसिजघातैः कन्दुकं नर्तयन्ती ।
सा सुराणां
तटिदिव जलगाम्बरी शम्बरारेः ॥ ४२ ॥
भ्रामं भ्रामं कर किसलयं कन्दुके पातयन्ती
स्रस्तं त्रस्तं कुचकलशयोरर्पयन्त्युत्तरीयम् ।
"उद्गायन्ती किमपि किमपि स्वैरमुत्कूलरागं
चित्रन्यस्तं कुलमकृत सा दारुणं दानवानाम् ॥ ४३ ॥
"
""
मदनप्रयोज्यरोगः तेन जनितः उत्पादितः यः मोह: अज्ञानं स एव अन्धतिमिरं
अन्धतम समित्यर्थः । तस्य प्रतापः पराक्रमः तेन व्यापन्नानि अतिदुःखितानि
त्रीणि जगन्ति त्रिभुवनानि तेषामगदङ्कारा वैद्या इति बिरुदं जयसूचकलक्षण
येषां ते तथाभूतैः । मृगहश: मोहिन्या: कटाक्षैः परिमृदित तिरस्कृतं कर्पूरेण
शिशिरं शीतलत्वं यैस्ते तथाभूतैः । प्रगल्भैः प्रौढै, आलापैश्च
वचोभिश्चेत्यर्थः। 'इदं विश्व समस्तं जगत् सलिलमिव द्रवीभूतं जज्ञे अभवदित्यर्थः ।
अस्या दृग्गोचरीभूय तदालापश्रवणात्सर्वेषां चित्तं दुद्रावेत्यभिप्राय: ॥ दिशीति ॥
दीर्घदीर्घान् अतिदीर्घान्, अपाङ्गान् कटाक्षान् दिशि दिशि सर्वासु दिक्षु विकिरन्ती
प्रकिरन्तीत्यर्थः। करसरसिजाभ्यां हस्तारविन्दाभ्यां घाता: ताडनानि तैः । कन्दुकं
नर्तयन्ती क्रीडयन्तीत्यर्थः । जलदा मेघाः तेभ्यः विच्युता स्खलिता तटिद्विद्युदिव
स्थिता शम्बरारे मैदनस्य शाम्बरी मायास्वरूपेत्यर्थः । 'स्यान्माया शाम्बरी' इत्यमरः।
सा परदेवता सुराणां देवानां सविधं समीपमपि जगाहे प्रविवेशेत्यर्थः ।
॥ भ्राममिति ॥ आम आम घूर्णयित्वा घूर्णयित्वेत्यर्थः । करः किसलयमिवेत्युप-
मितसमासः । कन्दुके पातयन्ती स्थापयन्तीत्यर्थः । त्रस्तं सस्तं भ्रष्टमित्यर्थः ।
उत्तरीय संव्यानवस्त्रम् । 'संव्यानमुत्तरीयं च' इत्यमरः । कुचकलशयोरर्पयन्ती
स्थापयन्ती समर्पयन्तीत्यर्थः । मोहनायैवेति भावः । स्वैरं स्वेच्छं उत्कूल:
a gre
:
2