नीलकण्ठविजयचम्पूः व्याख्यासहिता /391

2023-08-30 08:50:38 by Bharadwajraki

This page has been fully proofread once and needs a second look.

नीलकण्ठविजये संव्याख्याने

- भग्नरथा भग्नाश्वा भग्नबलो भग्नशस्त्रास्त्राः ।

निर्विद्य मुवि निषेदुस्सममुभये सर्वतो भग्नाः ॥ ३८ ॥

परिश्रान्ताश्च ते परितोऽपि चक्षुर्व्यापारयाञ्चक्रिरे । अद्राक्षुश्च
ते तत्र किञ्चिदपर्यायसमुन्मिषञ्च्चम्प केकवकुळहरिचन्दनतिलक मल्लिकास-
हकारमाधवीकरवीरवास ~~न्तिको~~न्तिका- कुसुमपरिमळोदाद्गारिमारुतानुसा' [^१]रिमधुकरी -
गानकलकलोन्मिश्रकलकण्ठकण्ठनादमेदुरम्, दुरन्तविरहोदन्तदूयमानमा -
निनीजनावर्जित पल्ल~~त्र~~वशयनसमुल्लसितलताकुञ्जमञ्जुलम्, वञ्जुळविटपिस-
-

भ

[commentary]

भग्नेति ॥ भमरथाः विनष्टस्यन्दनाः ~~भ्रमा~~भग्नाश्वा भगग्नबलाः भग्नशस्त्रास्त्राः अत एव
सर्वतो भग्ना उभये देवासु~~रों:~~राः सममेकदा निर्विधद्य युद्धान्निर्वेदं प्राप्येत्यर्थः । भुवि
निषेदुरुपविविशुरित्यर्थः ॥ परीति ॥ परिश्रान्ता विश्रान्ताः सर्वे ते देवासुराः
परितस्सर्वतोऽपि चक्षुः व्यापारयाञ्चक्रिरे प्रसारयामासुरित्यर्थः ॥ अद्राक्षुरिति ॥
ततः चक्षुः प्रसारणानन्तरं ~~चॅ तें~~च ते सर्वे देवासुराः किञ्चिदीषद प्यपर्यायेण
पौर्वापर्यराहित्येन समुन्मिषन्तः विकसन्तः यः चम्पकः चाम्पेयवृक्षः । 'अथ चाम्पे-
यश्चम्पको हेमपुष्पकः' इत्यमरः । स च वकु~~ळ :~~ळः अशोकः । 'वकुळो वञ्जुळोऽ-
शोके समौ' इत्यमरः । स च हरिचन्दनः श्रीगन्धवृक्षः तिलकः । 'तिलक:
कः क्षुरकः श्रीमान् समौ पिचुळजाबु~~कौं~~कौ' इत्यमरः । तोतौ च मल्लिका 'गिरिमल्लिकावृक्षः
श्रीहस्तिनीवृक्ष इति वाऽर्थः । 'वत्स~~कों~~को गिरिमल्लिका' 'श्रीहस्तिनी तु भूरुण्डी तृण-
शूल्यं तु मल्लिका' इति च अमरः । सहकारो रसाल:लः स च माधवी वासन्तिकालता,

'वासन्ती माघधवीलता' इत्यमरः । सा च करवीरः करवीरवृक्षः स चेति द्वन्द्वः ।
समुन्मिषतामेतेषां यानि कुसुमानि तेषां परिमळो गन्धः । 'परिमळो गन्धे
जनमनोहरे' इत्यमरः । तमुद्~~द्वि~~गरितुं प्रकटीकर्तुं शीललं यस्य स तथाभूतो यो मारुतः
तमनुसर्तुं शीलं यासां ताः तथाभूता याः मधुकर्यः भ्रमर्यः तासां गानेनं यः
~~कलकल:~~
कलकलः कोलाहलध्वनिः तेन उन्मिश्रः मिळितः कलकण्ठानां भरताख्यपक्षिवि
शेषाणणां यो नादः ध्वनिः । 'दात्यूहः कालकण्ठकः' इत्यमरः । तेन ~~में~~मेदुर
रं सान्द्रम् । 'सान्द्रस्~~सिँ~~सिग्धस्तु मैदुरः' इत्यमरः । दुःखेन अतितुतुं बद्धुधुं निग्रहीतुं शक्यः
दुरन्तः दुर्निग्रह इति यावत् । -'ईषद्दुः सुषु' : (~~3-3-126~~३.३.१२६) इत्यादिना खल्प्रत्ययः ।

24

-POF

MES

DIF Apी कर MR

[^१] नन्दनाभिरामारा नमवर्णने कविः सुगन्धिकुसुपामानि नव मुख्यानि निर्दिशति ॥

1.