2023-06-05 16:40:48 by ambuda-bot
This page has not been fully proofread.
नीलकण्ठविजये संव्याख्याने
- भग्नरथा भग्नावा भग्नबलो भग्नशस्त्रास्त्राः ।
निर्विद्य मुवि निषेदुस्सममुभये सर्वतो भग्नाः ॥ ३८ ॥
परिश्रान्ताश्च ते परितोऽपि चक्षुर्व्यापारयाञ्चक्रिरे । अद्राक्षुश्च
ते तत्र किञ्चिदपर्यायसमुन्मिषञ्चम्प केवकुळहरिचन्दनतिलक मल्लिकास-
हकारमाधवीकरवीरवास न्तिको कुसुमपरिमळोदारिमारुतानुसा' रिमधुकरी -
गानकलकलोन्मिश्रकलकण्ठकण्ठनादमेदुरम् दुरन्तविरहोदन्तदूयमानमा -
निनीजनावर्जित पल्लत्रशयनसमुल्लसितलताकुञ्जमञ्जुलम्, वञ्जुळविटपिस-
-
भनेति ॥ भमरथाः विनष्टस्यन्दनाः भ्रमाश्वा भगबलाः भनशस्त्रास्त्राः अत एव
सर्वतो भग्ना उभये देवासुरों: सममेकदा निर्विध युद्धान्निदं प्राप्येत्यर्थः । भुवि
निषेदुरुपविविशुरित्यर्थः ॥ परीति ॥ परिश्रान्ता विश्रान्ताः सर्वे ते देवासुराः
परितस्सर्वतोऽपि चक्षुः व्यापारयाञ्चक्रिरे प्रसारयामासुरित्यर्थः ॥ अद्राक्षुरिति ॥
ततः चक्षुः प्रसारणानन्तरं चॅ तें सर्वे देवासुराः किञ्चिदीषद प्यपर्यायेण
पौर्वापर्यराहित्येन समुन्मिषन्तः विकसन्तः यः चम्पकः चाम्पेयवृक्षः । 'अथ चाम्पे-
यश्चम्पको हेमपुष्पकः' इत्यमरः । स च वकुळ : अशोकः । 'वकुळो वजुळोऽ-
शोके समौ' इत्यमरः । स च हरिचन्दनः श्रीगन्धवृक्षः तिलकः । 'तिलक:
क्षुरकः श्रीमान् समौ पिचुळजाबुकौं' इत्यमरः । तो च मल्लिका 'गिरिमल्लिकावृक्षः
श्रीहस्तिनीवृक्ष इति वाऽर्थः । 'वत्सकों गिरिमल्लिका' 'श्रीहस्तिनी तु भूरुण्डी तृण-
शूल्यं तु मल्लिका' इति च अमरः । सहकारो रसाल: स च माधवी वासन्तिकालता,
'वासन्ती माघवीलता' इत्यमरः । सा च करवीरः करवीरवृक्षः स चेति द्वन्द्वः ।
समुन्मिषतामेतेषां यानि कुसुमानि तेषां परिमळो गन्धः । 'परिमळो गन्धे
जनमनोहरे' इत्यमरः । तमुद्द्विरितुं प्रकटीकर्तुं शील यस्य स तथाभूतो यो मारुतः
तमनुसतुं शीलं यासां ताः तथाभूता याः मधुकर्यः भ्रमर्यः तासां गानेनं यः
कलकल: कोलाहलध्वनिः तेन उन्मिश्रः मिळितः कलकण्ठानां भरताख्यपक्षिवि
शेषाण यो नादः ध्वनिः । 'दात्यूहः कालकण्ठकः' इत्यमरः । तेन मेंदुर
सान्द्रम् । 'सान्द्रस्सिँग्धस्तु मैदुरः' इत्यमरः । दुःखेन अतितु बद्धु निग्रहीतुं शक्यः
दुरन्तः दुर्निग्रह इति यावत् । -'ईषद्दुः सुषु' : (3-3-126) इत्यादिना खल्प्रत्ययः ।
24
-POF
MES
DIF Apी कर MR
नन्दनाभिरामारा नवर्णने कविः सुगन्धिकुसुपानि नव मुख्यानि निर्दिशति ॥
1.
- भग्नरथा भग्नावा भग्नबलो भग्नशस्त्रास्त्राः ।
निर्विद्य मुवि निषेदुस्सममुभये सर्वतो भग्नाः ॥ ३८ ॥
परिश्रान्ताश्च ते परितोऽपि चक्षुर्व्यापारयाञ्चक्रिरे । अद्राक्षुश्च
ते तत्र किञ्चिदपर्यायसमुन्मिषञ्चम्प केवकुळहरिचन्दनतिलक मल्लिकास-
हकारमाधवीकरवीरवास न्तिको कुसुमपरिमळोदारिमारुतानुसा' रिमधुकरी -
गानकलकलोन्मिश्रकलकण्ठकण्ठनादमेदुरम् दुरन्तविरहोदन्तदूयमानमा -
निनीजनावर्जित पल्लत्रशयनसमुल्लसितलताकुञ्जमञ्जुलम्, वञ्जुळविटपिस-
-
भनेति ॥ भमरथाः विनष्टस्यन्दनाः भ्रमाश्वा भगबलाः भनशस्त्रास्त्राः अत एव
सर्वतो भग्ना उभये देवासुरों: सममेकदा निर्विध युद्धान्निदं प्राप्येत्यर्थः । भुवि
निषेदुरुपविविशुरित्यर्थः ॥ परीति ॥ परिश्रान्ता विश्रान्ताः सर्वे ते देवासुराः
परितस्सर्वतोऽपि चक्षुः व्यापारयाञ्चक्रिरे प्रसारयामासुरित्यर्थः ॥ अद्राक्षुरिति ॥
ततः चक्षुः प्रसारणानन्तरं चॅ तें सर्वे देवासुराः किञ्चिदीषद प्यपर्यायेण
पौर्वापर्यराहित्येन समुन्मिषन्तः विकसन्तः यः चम्पकः चाम्पेयवृक्षः । 'अथ चाम्पे-
यश्चम्पको हेमपुष्पकः' इत्यमरः । स च वकुळ : अशोकः । 'वकुळो वजुळोऽ-
शोके समौ' इत्यमरः । स च हरिचन्दनः श्रीगन्धवृक्षः तिलकः । 'तिलक:
क्षुरकः श्रीमान् समौ पिचुळजाबुकौं' इत्यमरः । तो च मल्लिका 'गिरिमल्लिकावृक्षः
श्रीहस्तिनीवृक्ष इति वाऽर्थः । 'वत्सकों गिरिमल्लिका' 'श्रीहस्तिनी तु भूरुण्डी तृण-
शूल्यं तु मल्लिका' इति च अमरः । सहकारो रसाल: स च माधवी वासन्तिकालता,
'वासन्ती माघवीलता' इत्यमरः । सा च करवीरः करवीरवृक्षः स चेति द्वन्द्वः ।
समुन्मिषतामेतेषां यानि कुसुमानि तेषां परिमळो गन्धः । 'परिमळो गन्धे
जनमनोहरे' इत्यमरः । तमुद्द्विरितुं प्रकटीकर्तुं शील यस्य स तथाभूतो यो मारुतः
तमनुसतुं शीलं यासां ताः तथाभूता याः मधुकर्यः भ्रमर्यः तासां गानेनं यः
कलकल: कोलाहलध्वनिः तेन उन्मिश्रः मिळितः कलकण्ठानां भरताख्यपक्षिवि
शेषाण यो नादः ध्वनिः । 'दात्यूहः कालकण्ठकः' इत्यमरः । तेन मेंदुर
सान्द्रम् । 'सान्द्रस्सिँग्धस्तु मैदुरः' इत्यमरः । दुःखेन अतितु बद्धु निग्रहीतुं शक्यः
दुरन्तः दुर्निग्रह इति यावत् । -'ईषद्दुः सुषु' : (3-3-126) इत्यादिना खल्प्रत्ययः ।
24
-POF
MES
DIF Apी कर MR
नन्दनाभिरामारा नवर्णने कविः सुगन्धिकुसुपानि नव मुख्यानि निर्दिशति ॥
1.