2023-06-05 16:40:47 by ambuda-bot
This page has not been fully proofread.
नीलकण्ठ विजये सव्याख्याने
कति भग्ना गिरिवहने कति प्रतिता वासुकेस्समानयने ।
कति दग्धाः भुजगविषैः कति भागानिह पिबेमेति ॥ ३५ ॥
इति वदत्सु दानवेषु वाचस्पतिरिदमभाषत
'यद्भग्नेषु भवत्सु पूर्वमनिलेनैवादिराकम्पितो
यच्चापत्यकळत्रदर्शनकृते यूयं गता भूतलम् ।
यद्वा भोगिपतेः फणीग्रवहन युष्माभिरेवार्थित
सर्व वेद स एष एव भवतामाचार्यपादः कविः ॥ ३६ ॥१
इत्युत्तरोत्तरयुक्तिवादिनि बाचस्पतौ, प्रतिवदति च यथाशक्ति
भार्गवे, परिणमति शनैः कलहे, प्रहरणादानभीषणेषु दानवेषु, परिकर
5
॥ कतीति ॥ गिरिर्मन्दरः तस्य वहने कति दानवाः भनाः नष्टा इत्यर्थः ।
वासुके समानयने कति दानवाः पतिता: च्युता इत्यर्थः । बहवो नष्टा इति
भावः । भुजगो वासुकि तस्य विषैः कति दानवा दग्धाः । इह अवशिष्टा वय
कति भागान् पिबेमेति । तथा चोक्तं देवीभागवते 'समन्तात्तत्र दैत्यास्ते ज्येष्ठ-
भाग जिघृक्षयाः । मन्दरं चालयन्तोऽद्वि नष्टाः केचिन्महावटे ॥ वासुकेर्मुखनि:-
श्वासैः दग्धाः दैत्यास्तथापरे ? इति ॥ इतीति ॥ इति इत्थं दानवेषु वदत्सु
सत्सु - वाचस्पतिरिदं वचनमभाषत ॥ यदिति ॥ हे दानवाः भवत्सु युष्मासु
भृग्नेषुः `भङ्गं प्राप्तेषुः सत्वित्यर्थः । पूर्व प्रथमतः अनिलेनैव, अद्रिः मन्दरः
आकम्पितः प्रचालित इति यत्, किञ्च अपत्यकळत्रदर्शनकृते पुत्रदारादिसन्दर्श -
नार्थमित्यर्थ । यूयं भूतलं पाताळं गताः याता इति यत् भोगिपतेर्वासुकेः फणाग्र-
वहन वा युष्माभिरेव अर्थितमिति यत् तत्सर्वं भवतामाचार्यपाद: उपदेष्टा । 'मन्त्र-
व्याख्याकृदाचार्यः' इत्यमरः । स एष कवि: : शुक्र: । 'उशना भार्गवः कविः '
इत्यमरः । वेद जानातीत्यर्थः ॥ इतीति ॥ इतीत्यं उत्तरोत्तरमुपर्युपरि युक्ति
स्वपक्षसाधनोपपत्तिं वदितुं शीलं यस्य स तथा भूते वाचस्पतौ विषये भार्गवे
कवौ यथाशक्ति प्रवदति प्रत्युत्तरं कुर्वति सति शनैश्शनैः कलह युद्धं तस्मिन्,
परिणमति प्रसक्ते सति दानवेषु प्रहरणान्यायुधानि तेषामादानं धारणं तेन
भीषणेषु सत्सु। 'दारुणं भीषण भीष्मम् इत्यमरः । निर्जरा देवास्तेषु परिकरं,
¿.
..
V
4.
·
F
कति भग्ना गिरिवहने कति प्रतिता वासुकेस्समानयने ।
कति दग्धाः भुजगविषैः कति भागानिह पिबेमेति ॥ ३५ ॥
इति वदत्सु दानवेषु वाचस्पतिरिदमभाषत
'यद्भग्नेषु भवत्सु पूर्वमनिलेनैवादिराकम्पितो
यच्चापत्यकळत्रदर्शनकृते यूयं गता भूतलम् ।
यद्वा भोगिपतेः फणीग्रवहन युष्माभिरेवार्थित
सर्व वेद स एष एव भवतामाचार्यपादः कविः ॥ ३६ ॥१
इत्युत्तरोत्तरयुक्तिवादिनि बाचस्पतौ, प्रतिवदति च यथाशक्ति
भार्गवे, परिणमति शनैः कलहे, प्रहरणादानभीषणेषु दानवेषु, परिकर
5
॥ कतीति ॥ गिरिर्मन्दरः तस्य वहने कति दानवाः भनाः नष्टा इत्यर्थः ।
वासुके समानयने कति दानवाः पतिता: च्युता इत्यर्थः । बहवो नष्टा इति
भावः । भुजगो वासुकि तस्य विषैः कति दानवा दग्धाः । इह अवशिष्टा वय
कति भागान् पिबेमेति । तथा चोक्तं देवीभागवते 'समन्तात्तत्र दैत्यास्ते ज्येष्ठ-
भाग जिघृक्षयाः । मन्दरं चालयन्तोऽद्वि नष्टाः केचिन्महावटे ॥ वासुकेर्मुखनि:-
श्वासैः दग्धाः दैत्यास्तथापरे ? इति ॥ इतीति ॥ इति इत्थं दानवेषु वदत्सु
सत्सु - वाचस्पतिरिदं वचनमभाषत ॥ यदिति ॥ हे दानवाः भवत्सु युष्मासु
भृग्नेषुः `भङ्गं प्राप्तेषुः सत्वित्यर्थः । पूर्व प्रथमतः अनिलेनैव, अद्रिः मन्दरः
आकम्पितः प्रचालित इति यत्, किञ्च अपत्यकळत्रदर्शनकृते पुत्रदारादिसन्दर्श -
नार्थमित्यर्थ । यूयं भूतलं पाताळं गताः याता इति यत् भोगिपतेर्वासुकेः फणाग्र-
वहन वा युष्माभिरेव अर्थितमिति यत् तत्सर्वं भवतामाचार्यपाद: उपदेष्टा । 'मन्त्र-
व्याख्याकृदाचार्यः' इत्यमरः । स एष कवि: : शुक्र: । 'उशना भार्गवः कविः '
इत्यमरः । वेद जानातीत्यर्थः ॥ इतीति ॥ इतीत्यं उत्तरोत्तरमुपर्युपरि युक्ति
स्वपक्षसाधनोपपत्तिं वदितुं शीलं यस्य स तथा भूते वाचस्पतौ विषये भार्गवे
कवौ यथाशक्ति प्रवदति प्रत्युत्तरं कुर्वति सति शनैश्शनैः कलह युद्धं तस्मिन्,
परिणमति प्रसक्ते सति दानवेषु प्रहरणान्यायुधानि तेषामादानं धारणं तेन
भीषणेषु सत्सु। 'दारुणं भीषण भीष्मम् इत्यमरः । निर्जरा देवास्तेषु परिकरं,
¿.
..
V
4.
·
F