2023-08-29 07:06:37 by Bharadwajraki
This page has been fully proofread twice.
क्व मंन्दरो महागिरिः क्व सागरो दुरुत्तरः
क्व वा स वासुकिः फणी फणीन्द्रमण्डलाग्रणीः ।
भवन्त एव साधयन्तु भावयन्तु चामृतं
पिबन्तु चातिथीनिमान्सुरान्विधाय दानवाः ॥ ३३॥
किं बहुना ।
शक्ता भवेम यदि किं वरयेम युष्मान्
तत्साधका मथनकर्मणि यूयमेव ।
शक्त्या यतेमहि वयं च परन्तु तस्मिन्
यत्नानुरूपमितरानपि भावयध्वम् ॥ ३४ ॥
इति । तदिह भवन्त एव विदांकुर्वन्तु ।
[commentary]
सुराचार्यप्रतिज्ञातसमयप्रकारमेव श्लोकद्वयेनाह ॥ क्वेति ॥ महागिरिर्मन्दरः क्व दुर्भरत्वादानेतुमशक्य इति भावः । दुःखेन उत्तरीतुं शक्यः दुरुत्तरः सागरः क्व लवणादिसमुद्रानुल्लङ्घ्य क्षीरार्णवगमनं दुष्करमिति भावः । फणीन्द्राणां सर्पाणां मण्डलं समूहः ।
'मण्डलं चक्रवाळकम्' इत्यमरः । तस्मिन् तस्य वा अग्रणीः श्रेष्ठस्स वासुकिः क्व ? वृद्धस्य तस्यागमनं कथं सम्भवेदिति भावः । भवन्तः एवं उपकरणानीति शेषः । साधयन्तु सम्पादयन्तु अमृतञ्च भावयन्तु उत्पादयन्त्वित्यर्थः । परं त्विति शेषः । हे दानवाः, सुरान् देवानिमानस्मानतिथीन् विधाय कृत्वा पिबन्तु पानं कुर्वन्तु इति समयबन्धं जानीध्वे नन्विति पूर्वेणान्वयः ॥ शक्ता इति ॥ वयं देवा इत्यर्थः । शक्ता यदि कार्यं निर्वोढुं समर्थाश्चेदित्यर्थः । युष्मान् वरयेम किं प्रार्थयेम किमित्यर्थः । अशक्ता हि परानपेक्षन्त इति भावः । तत्तस्मात् मथनकर्मणि यूयं दानवा एव साधकाः कार्यनिर्वाहकर्तार इत्यर्थः । परन्तु वयञ्च देवा वयमपीत्यर्थः । तस्मिन् मथनकर्मणि शक्त्या सामर्थ्येन यतेमहि यत्नं करवाम इतरानस्मानपि यत्नानुरूपमस्मत्प्रयासानुगुणं भावयध्वं पर्यालोचयतेत्यर्थः । इति समयबन्धं जानीध्वे इति पूर्वेणान्वयः ॥ तदिति ॥ तत्तस्माद्भवन्त एव विदाङ्कुर्वन्तु
पश्यन्त्वित्यर्थः । 'विदाङ्कुर्वन्त्वित्यन्यतरस्याम्' (३.१.४१) इति निपातनात्साधुः ।
क्व वा स वासुकिः फणी फणीन्द्रमण्डलाग्रणीः ।
भवन्त एव साधयन्तु भावयन्तु चामृतं
पिबन्तु चातिथीनिमान्सुरान्विधाय दानवाः ॥ ३३॥
किं बहुना ।
शक्ता भवेम यदि किं वरयेम युष्मान्
तत्साधका मथनकर्मणि यूयमेव ।
शक्त्या यतेमहि वयं च परन्तु तस्मिन्
यत्नानुरूपमितरानपि भावयध्वम् ॥ ३४ ॥
इति । तदिह भवन्त एव विदांकुर्वन्तु ।
[commentary]
सुराचार्यप्रतिज्ञातसमयप्रकारमेव श्लोकद्वयेनाह ॥ क्वेति ॥ महागिरिर्मन्दरः क्व दुर्भरत्वादानेतुमशक्य इति भावः । दुःखेन उत्तरीतुं शक्यः दुरुत्तरः सागरः क्व लवणादिसमुद्रानुल्लङ्घ्य क्षीरार्णवगमनं दुष्करमिति भावः । फणीन्द्राणां सर्पाणां मण्डलं समूहः ।
'मण्डलं चक्रवाळकम्' इत्यमरः । तस्मिन् तस्य वा अग्रणीः श्रेष्ठस्स वासुकिः क्व ? वृद्धस्य तस्यागमनं कथं सम्भवेदिति भावः । भवन्तः एवं उपकरणानीति शेषः । साधयन्तु सम्पादयन्तु अमृतञ्च भावयन्तु उत्पादयन्त्वित्यर्थः । परं त्विति शेषः । हे दानवाः, सुरान् देवानिमानस्मानतिथीन् विधाय कृत्वा पिबन्तु पानं कुर्वन्तु इति समयबन्धं जानीध्वे नन्विति पूर्वेणान्वयः ॥ शक्ता इति ॥ वयं देवा इत्यर्थः । शक्ता यदि कार्यं निर्वोढुं समर्थाश्चेदित्यर्थः । युष्मान् वरयेम किं प्रार्थयेम किमित्यर्थः । अशक्ता हि परानपेक्षन्त इति भावः । तत्तस्मात् मथनकर्मणि यूयं दानवा एव साधकाः कार्यनिर्वाहकर्तार इत्यर्थः । परन्तु वयञ्च देवा वयमपीत्यर्थः । तस्मिन् मथनकर्मणि शक्त्या सामर्थ्येन यतेमहि यत्नं करवाम इतरानस्मानपि यत्नानुरूपमस्मत्प्रयासानुगुणं भावयध्वं पर्यालोचयतेत्यर्थः । इति समयबन्धं जानीध्वे इति पूर्वेणान्वयः ॥ तदिति ॥ तत्तस्माद्भवन्त एव विदाङ्कुर्वन्तु
पश्यन्त्वित्यर्थः । 'विदाङ्कुर्वन्त्वित्यन्यतरस्याम्' (३.१.४१) इति निपातनात्साधुः ।