नीलकण्ठविजयचम्पूः व्याख्यासहिता /38

१२
 
नीलकण्ठविजये सव्याख्याने
 
मूल्यं तत्किल वेश्मनां द्विजमुखे भक्त्यात्र यद्दीयते

वेश्यानां च पणः स एव सवने या दक्षिणा ऋत्विजाम् ।

पद्या सैव विशङ्कटा भवति या पद्यात्र तीर्थाम्भसां
 

द्वारं तत्र च तद्यदत्र करणद्वारं पिधेयं नृणाम् ॥ ११ ॥
 

 
[commentary]
 
ते मासोपवासिनः मासमभोजिन इति यावत् । मांसवर्जिनः मांसत्यागिन इति ।
लतात्मकस्सोमो राजा सूयतेऽस्मिन्निति राजसूयः, तेन इष्टवन्त:तः राजसूयया जिन:नः,
राजसूयकृत इति यावत् । रणे दुर्मदा वीरा इति । वयमन्नदा इति वयमभयदा
इति, वयमित्यस्य अत्रत्यैः सर्वप्रथमाब हुवचनान्तैस्सम्बन्धः । अपदानानि स्वानुष्ठि -
तसच्चरित्राणि 'अपदानं कर्म वृत्तं ' इत्यमरः । शंसद्भिः वदद्भिरित्यर्थः । इतस्त-
तोऽपि सम्पतद्भिः आगच्छद्भिः । अत एव जातु कदाचिदपि अज्ञातमुखैः
अदृष्टमुखैरित्यर्थ:थः । अवनिवासिभिर्जनैः । बलाद्वबलात्कारतः विमानेष्वपहिय-
ह्रियमाणेषु स्वीक्रियमाणेषु सत्सु । मन्दिरेषु आक्रम्यमाणेषु सत्सु अधिष्ठीयमानेषु
सत्सु । अप्सरसां गणे च आकृष्यमाणे हस्तग्राहं गृहीते सति, कश्चिदपि
नगरवासी जनः मन्दिराणि विमानानि मणिभूषणानि कळत्राणि वा ममेदमिति
मदीयमिति नाभिमन्यते नाभिमनुते । किञ्च तत्रभवाः चतुष्पाद इति शेषः ।
अदेवतया देवतात्माभावेन सुधाशना न अमृताशना न । अलाभादेव अप्राप्तेरेव
तृणाशना न । परिशेषात्
स्थलजात्युचितयोर्मुख्ययोस्सुधातृणाशनयोरभावेनाव-
शिष्टत्वादेव । पवनाशनाः वाय्वाहाराः । तथापि गाव:वः कामदुधा:धाः कामानां
दोग्ध्यः । गजाः पराक्रमिण:णः । वाजिनोऽश्वाः वातस्येव रंहो वेगो येषां ते

वातरंहसश्चेतीदमपरं लक्षणं चिह्नं सकलपुरविलक्षणं व्यावर्तकम् । इदं लक्षणमम-
रावत्यामेव नान्यत्रेति भावः । ननु वैषयिकानन्दस्य वित्तसाध्यगृहवनितादिसापेक्षत्वा-
द्वित्ताद्यभावात्तत्रामरावत्यां वैषयिकानन्दो न सम्भवतीति चेदत आह ॥ मूल्य-
मिति ॥ अत्र कर्मभूमौ द्विजमुखे द्विजानां सत्पात्राणां मुखे । भक्त्या यद्वस्तु
दीयते, तत्किल तदेव, तत्र वेश्मनां गृहाणां क्रयद्रव्यम् । अत्र सवने यागे
ऋत्विजां विषये या दक्षिणा दीयते सैव तत्र वेश्यानां गणिकानां पणः द्रव्यं च
भवति । अत्र भूलोके तीर्थाम्भसां या पद्या वर्तते सैव तत्र गृहप्राप्तौ विशङ्कटा
विपुला विस्तृतेति यावत् । पद्या सरणिरित्यर्थः । पिधेयं पिघातुं विषयेभ्यो