नीलकण्ठविजयचम्पूः व्याख्यासहिता /378

पञ्चमाश्वांसः
 
३५३
 
ततस्तदिङ्गितवेदिनी मङ्गळदेवता
 
परिवृता
परिवृता विभूतिभिः
 
पश्यत्सु देवासुरेषु, सहस्रादित्यवर्चसा सह कौस्तुभेन सागरादुत्तरन्ती
पद्मेन सह चिन्तामणिमपि पाणिना धारयन्ती भुजाद्भुजान्तरं संक्रम्य
भ्रू
भूभुजां कृतशिक्षेव '[^१]भुजान्तरमेव भूवल्लभस्य समारुरोह ।

 
दिव्या दुन्दुभयो विनेदुरभितः स्निग्धं जगुः किन्नराः

जानन्तः परदेवतां जय जयेत्यस्ता विषुस्तापसाः
 
।
 
[commentary]
 
लोट् । इति इत्थं घ्यायध्यायंध्यायं ध्यात्वा ध्यात्वेत्यर्थः । हृषीकेश:शः श्रीनारायणः नवनीत
हृतं हय्यङ्गवीनम् । 'नवनीतम् नवोद्धृतम् । तत्तु हय्यङ्गवीनं यत्' इत्यमरः । तस्मा-
दपि मृदुनि. कोमले । 'कोमलं मृदुलं मृदु' इत्यमरः । निजे स्वीयहृदयमेव
भवननं सदनं तस्मिन् वासं स्थितितिं उचितं योग्यमिति मेने बुबुध इत्यर्थः ।
पतिव्रतांतायास्तस्याः पतिशरणत्वमर्ह मिति भावः ॥ तत इति ॥ ततोऽनन्तरं
सहस्रसङ्ख्याकाः ये आदित्यास्सूर्याः तेषां वर्चस्तेज इव वर्चो यस्य सः । 'तेज:-
जःपुरीषयोवर्च:चः' इत्यमरः । तथाभूतेन कौस्तुभेन मणिना सह । 'कौस्तुभो मणि: '
णिः' इत्यमरः । सागरात्समुद्रात् । स्ल्यब्लोपे कर्मणि पञ्चमी । उत्तरन्ती उद्गच्छन्ती-
त्यर्थः । पद्मेन कमलेन सह चिन्तामणिणिं चिन्तामाणिक्यमपि पाणिना निजह -
स्तेन धारयन्ती धृतवतीत्यर्थः । तस्य भगवतः इङ्गितं अभिप्रायम् । 'इङ्गितं
स्यादभिप्राये गमने विषये पुमान्' इति हलायुधः । तस्य वेदिनी विदितवती-
त्यर्थः । अत एव विभूतिभिः स्वपरिवारशक्तिभिः परिवृता मङ्गळदेवता रमादेवी ।
'रमा मङ्गळदेवता' इत्यमरः । भूभुजां राज्ञां भुजात् एकेषां भुजं विहायेत्यर्थः ।
भुं भुजान्तरं अन्ययं भुजमित्यर्थः । अन्येषां भुजमिति यावत् । चरन्ती सञ्चरन्ती
स्वभावचाञ्चल्यादिति भावः । अत एव कृतशिक्षेत्रव विरचिताभ्यासेव भूवल्लभस्य
भूमिदयितस्य श्रीहरेः भुज/जान्तरं वक्षःस्थलमेवेत्यर्थः । 'न ना कोक्रोडं भुजान्तरम् । उरो
व वत्सं च वक्षश्च' इत्यमरः । समारुरोह प्रविवेशेत्यर्थः । तथा चोक्तं श्रीभागवते -
वते –- 'तस्थौ निधाय निकटे तदुरः स्वधाम सन्व्रीडहास विकसन्नयनेन याता ।
तस्यात् तस्याश्श्रिश्रयस्त्रिजगतो जनको जनन्या वक्षोनिवासमकरोत्परमं विभूतेः ॥" इति ।
' इति । दिव्या इति ॥ सुरा इन्द्रादयः तैरप्यज्ञातम विदिततं हरेर्नारायणस्य हृदयमेव अन्त:-
तःपुरं, "'स्त्र्यगारं भूभुजामन्तः पुरं स्यादवरोधनम्' इत्यमरः । आरूढां प्रविष्टां तां
1.
 
[^१] अन्यो भुजः = भुंभुजान्तरम्, भुजयोरन्तरं मध्यं वक्षःस्थलमिति श्लेषः ।
N - 46
 
?