नीलकण्ठविजयचम्पूः व्याख्यासहिता /354

पञ्चमाश्वासः
 
वप्राघातमिवांवाचरन् शिथिलयन् मन्थानमेवाचलं

हर्षायाजनि पश्यतां दिविषदामैरावणो वारणः ॥ ३ ॥
 
३२९
 
१
 

 
स च बहिर्निःसरन्नशिक्षिताधोरणनियन्त्रणतया मनागप्यगण-
यन् देवासुरान्, अमृतोपयोगसुहिततया किमप्यनालोकयन् उपनीय-
मानान् इक्षुलताभारान् उपहिह्रियमाणानि कदळीकाण्डानि सम्भ्रियमाणानि
पिप्पलपल्लवचिवानि, सर्वतः पराममर्श याददा॑दांसि ।
•
 
तमित्थमतर्कितोपनिष्क्रान्तमालक्षयन्तः पुनरपि यावदाविल-
याम्बभूवुरर्णवं देवासुराः, तावदुद्वेलहेषाहलाहलोन्मेषपोषितकल्लोलको-

 
[commentary]
 
जलधेस्समुद्रादर्घधं पिबन् पानं कुर्वन् तनूमभितः शरीरस्य सर्वत इत्यर्थः ।
'अभित;तः परितः' इत्यादिना द्वितीया । शीकरैः अम्बुकणैः आसिञ्चन् सेचनं
कुर्वन्निवं सुरान् इन्द्रादिदेवान् स्रोतोभिः अम्बुसरणैः । 'स्रोतोऽम्बुसरणं स्वतः'
इत्यमरः । आप्लावयन् आप्लवनं कारयन्नित्यर्थः । शीतलयन्निति यावत् । वप्रः
तीरम् । 'वप्रोऽस्त्रियां 'तीरसेतुप्राकारेष्वेव वाचकः' इति भास्करः । तस्मिन्
आघाततं दन्तप्रहारं, चरन् अनुतिष्ठन् अत एव मन्थानं मन्थनदण्डसदृशमचलं
मन्दराद्विरिमेव, शिथिलयन् शिथिलं कुर्वन् सन् पश्यतां द्रष्टृटॄणां दिविषदां देवानां
हु हर्षाय परितोषाय अजनि बभूवेत्यर्थः । रमणीयविग्रहः केषां वा हर्षाय न
भवतीति भावः ॥ स चेति ॥ बहिर्नि: निःसरन् निर्गच्छन्, अशिक्षितमनध्यापितम्
आधोरणैः हस्तिपकै;कैः, नियन्त्रणं नियमनं प्रह्वीभवनं वा दीनलक्षणं येन स तस्य
भावस्तत्ता तया मनागपि देवासुरानगणयन् गणनमकुर्वन्नित्यर्थः । अमृतोप-
योगः क्षीरस्य अमृतस्य वा भोजनं तेन सुहिततया तृप्ततया उपनीयमानान्
आनीयमानान् इक्षुलतानां भारान् सङ्घातानिति यावत् । किमपि किञ्चिदपि

अनालोकयन् अपश्यन्, उपहिह्रियमाणानि उपहारीकृतानि कदळीकाण्डानि रम्भा-
स्तम्भान् सम्ब्भ्रियमाणानि संपाद्यमानानि पिप्पलानाम् अश्वत्थानां, पल्लवानि किसल-
यान्यनालोकयन्नित्यन्वयः । सच ऐरावतः सर्वतः परितः यादांसि जलजन्तून्
परामर्श पस्पशैर्शेत्यर्थः । स्वभावस्य दुरतिकक्रमत्वादिति भावः ॥ तमिति ॥
इत्थं, अतर्कितः अचिन्तित एव उपनिष्क्रान्तं तमैरावतं आलक्षयन्तः पश्यन्तः

देवासुराः पुनर्रर्णवं यावत् आविलयाम्बभूवुः आविलयाञ्चक्रुरित्यर्थः ॥ तावदिति ॥
 
N-42