2023-06-05 16:40:41 by ambuda-bot
This page has not been fully proofread.
नीलकण्ठविजये सव्याख्याने
विष्टिग्रहणशङ्कया विनिर्गतः स्वयमेव बहिरिव केनापि पथा
विस्मयनीयविग्रहो महानैरावतो नाम मतङ्गजः प्रादुरभूत् ।
परिचलितदुग्धवेलापरिचय विमलस्य मन्दरस्य गिरेः ।
अभ्यर्णमुपसरन्नयमर्भक इव तस्य सन्ददृशे ॥ २ ॥
आजिघ्रन्निव पुष्करेण जलधेरधं पिबन् शीकरैः
आसिञ्चन्न भितस्तनूमिव सुरान् स्रोतो भिराप्लायन् ।
३२८
उदको एवं सन्ततमनवरत या वप्रक्रिया तिर्यग्दन्तप्रहाररूपा तस्यां परिशीलन-
मभ्यासः/ तेऩ, संसक्तैः लमै: दुग्धसागरे यानि सरोजानि तेषां नाळैरिव
स्थित वज्रवलयैः वज्रमणिखचितकटकैः वलयिताः वेष्टिताश्चत्वारो दन्ताः
यस्य स तथाभूतः । विष्टिः बलात्कार: । 'मास्यां मूले लग्नकचे विष्टिर्नरकपातने ।
बलात्कारे च भद्राख्यकरणे कर्मवेतने? इति नानार्थरत्नमाला । तया ग्रहणं
स्वीकारः तस्माच्छङ्कां भयं तया । सन्ततं भुवो भारः भरणं तेन परिश्रान्ताः
परिश्रमं प्राप्ता ये दिगन्तदन्तावळा: दिग्गजाः तेषां राजि: पङ्क्तिः तस्याः
दृष्टिपथात् हमार्गात् । ल्यब्लोपे पञ्चमी । केनापि अज्ञातेनेत्यर्थः । पथा मार्गेण
मिलीय हगविषयीभूय स्वयमेव अप्रेरित एवेत्यर्थः । बहि: विनिर्गतः समागत
इव "स्थितः । विस्मयनीय: आश्चर्यकर: विग्रहश्शरीरं यस्य स तथाभूतः ।
'"शरीर वर्ण्य विग्रहः" इत्यमरः । महान् उरु: ऐरावतो नाम प्रसिद्धो मतङ्गजो गज:
प्रादुरभूत् प्रादुर्बभूवेत्यर्थः ॥ परिचलितेति ॥ अयमैरावंतो नाम गजः ।
परिचलिता सेविता या दुग्धवेला क्षीरसमुद्रतटं तस्याः परिचयः सम्बन्ध: तेन
विमल: मलरहितः तथाभूतस्य । पाठान्तरे–परिचलिता या दुग्धवेला
दुग्धविकृति: फेनमिति यावत् । तस्याः परिचय इत्यर्थः । 'अध्यम्बुविकृतौ
M
वेला) इत्यमरः । मन्दरस्य गिरेः मन्दराद्रेरित्यर्थः । अभ्यर्णमन्तिकदेशे ।
'उपकण्ठान्तिक/भ्यण" इत्यमरः । परिचरन् सेञ्चरन् तस्य गिरेरर्भक: डिम्भ
इव'ए'- 'पोतः पाकोऽर्भको डिम्भः' इत्यमरः । सन्दहशे जनैर्दृष्ट इत्यर्थः ॥
आजिघ्रन्निति ॥ ऐरावणसंज्ञकः वारणो गजः पुष्करेण शुण्डया ।
'पुष्करं, हिस्ताये' इत्यमरः । आजिघ्रन्निव गन्धग्रहणं कुर्वन्निव
1. गजस्य स्वभावोक्तिरिदं पद्यम् ॥
F
विष्टिग्रहणशङ्कया विनिर्गतः स्वयमेव बहिरिव केनापि पथा
विस्मयनीयविग्रहो महानैरावतो नाम मतङ्गजः प्रादुरभूत् ।
परिचलितदुग्धवेलापरिचय विमलस्य मन्दरस्य गिरेः ।
अभ्यर्णमुपसरन्नयमर्भक इव तस्य सन्ददृशे ॥ २ ॥
आजिघ्रन्निव पुष्करेण जलधेरधं पिबन् शीकरैः
आसिञ्चन्न भितस्तनूमिव सुरान् स्रोतो भिराप्लायन् ।
३२८
उदको एवं सन्ततमनवरत या वप्रक्रिया तिर्यग्दन्तप्रहाररूपा तस्यां परिशीलन-
मभ्यासः/ तेऩ, संसक्तैः लमै: दुग्धसागरे यानि सरोजानि तेषां नाळैरिव
स्थित वज्रवलयैः वज्रमणिखचितकटकैः वलयिताः वेष्टिताश्चत्वारो दन्ताः
यस्य स तथाभूतः । विष्टिः बलात्कार: । 'मास्यां मूले लग्नकचे विष्टिर्नरकपातने ।
बलात्कारे च भद्राख्यकरणे कर्मवेतने? इति नानार्थरत्नमाला । तया ग्रहणं
स्वीकारः तस्माच्छङ्कां भयं तया । सन्ततं भुवो भारः भरणं तेन परिश्रान्ताः
परिश्रमं प्राप्ता ये दिगन्तदन्तावळा: दिग्गजाः तेषां राजि: पङ्क्तिः तस्याः
दृष्टिपथात् हमार्गात् । ल्यब्लोपे पञ्चमी । केनापि अज्ञातेनेत्यर्थः । पथा मार्गेण
मिलीय हगविषयीभूय स्वयमेव अप्रेरित एवेत्यर्थः । बहि: विनिर्गतः समागत
इव "स्थितः । विस्मयनीय: आश्चर्यकर: विग्रहश्शरीरं यस्य स तथाभूतः ।
'"शरीर वर्ण्य विग्रहः" इत्यमरः । महान् उरु: ऐरावतो नाम प्रसिद्धो मतङ्गजो गज:
प्रादुरभूत् प्रादुर्बभूवेत्यर्थः ॥ परिचलितेति ॥ अयमैरावंतो नाम गजः ।
परिचलिता सेविता या दुग्धवेला क्षीरसमुद्रतटं तस्याः परिचयः सम्बन्ध: तेन
विमल: मलरहितः तथाभूतस्य । पाठान्तरे–परिचलिता या दुग्धवेला
दुग्धविकृति: फेनमिति यावत् । तस्याः परिचय इत्यर्थः । 'अध्यम्बुविकृतौ
M
वेला) इत्यमरः । मन्दरस्य गिरेः मन्दराद्रेरित्यर्थः । अभ्यर्णमन्तिकदेशे ।
'उपकण्ठान्तिक/भ्यण" इत्यमरः । परिचरन् सेञ्चरन् तस्य गिरेरर्भक: डिम्भ
इव'ए'- 'पोतः पाकोऽर्भको डिम्भः' इत्यमरः । सन्दहशे जनैर्दृष्ट इत्यर्थः ॥
आजिघ्रन्निति ॥ ऐरावणसंज्ञकः वारणो गजः पुष्करेण शुण्डया ।
'पुष्करं, हिस्ताये' इत्यमरः । आजिघ्रन्निव गन्धग्रहणं कुर्वन्निव
1. गजस्य स्वभावोक्तिरिदं पद्यम् ॥
F