2023-06-05 16:40:39 by ambuda-bot
This page has not been fully proofread.
नीलकण्ठविजये संव्याख्याने
विविधवेधःकपाल, चपेटाघात शिथिलभास्वत्कपोल, जृम्भित
स्तम्भित चक्रिदोर्दण्ड ब्रह्मस्तवोपचितमहाहर्ष, जिझस्वभाव-
वसुन्धराधरसुतोपलालन, जलन्धरासुरशिरोनिपातन, कोपाह-
दशी परा, षोडशी वैखरीति । एतत्सर्व
नारदपरिव्राजकोपनिषदुक्तं
॥ तत्स्वरूपस्य गुरुमुखादेव अवगन्तव्यत्वाद्विस्तरस्तु न कृतः । सर्व-
5
आदविन्दूपनिषदि स्पष्टम् । भूरीणि अनेकानि, भद्राणि मङ्गळानि,
सम्बुद्धिः । 'श्वर श्रेयसं शिवं भद्रम् इत्यमरः । स्वेदः स्वेदोदकं तस्य
तेनाविर्भूतः वीरभद्रः यस्य स तथाभूत । श्रीभगवते जटाघाता-
तः इति वर्तते । तथापि देवीभागवतानुरोधात् कविनेत्थमुक्तमित्य-
त्रस्ता:
संसरित्रस्ताः अस्मदादयः तेषां रक्षा रक्षणं तस्यै परतन्त्रः
यसम्बुद्धिः । 'परतन्त्रः' पराधीनः' इत्यमरः । ध्वस्तं नाशितं दक्षस्य
बरतन्त्रं यागतन्त्र येन स तथाभूत । किरीटे निहितानि विविधानि
वेध: कपलानि कर्पराः शिरोस्थिशकलानीत्यर्थः । 'स्यात्कर्परः
कसकुल्यमस्थि च' इत्यमरः । तानि यस्य तस्य संम्बुद्धिः । चपेट
करः, तेनाघात: प्रहारः, तेन शिथिलौ पतद्दन्तौ भास्वत सूर्यस्य
देशौ यस्य तस्य सम्बुद्धिः । 'अधस्ताञ्चिबुकं गण्डकपोलौ तत्परा
। तदुक्तं दक्षोपाख्याने 'पूष्णो दशनरेखां सुदीप्तां मुक्तावळी-
धनुष: कोट्या स तेनास्पष्टवागभूत् ॥" इति । जम्भितः विजृम्भितः
यावत् । विक्रमः पराक्रमो यैस्ते तथाभूताः दोर्दण्डा भुजदण्डा यस्य
द्वः । स्तम्भितः स्तब्धीकृतः चक्रिण: श्रीहरे: दोर्दण्डो भुजदण्डो येन
तथा चोक्तं देवीं भागवते 'स ननाद करं तस्य प्रोद्धृत मधुविद्विषः ।
सिद्धानां स्तम्भयामास हुङ्कृतिः ॥ इति । ब्रह्मविरचितः यः स्तवः
चित: अभिवृद्ध: महान् हर्षो यस्य स तथाभूत । जिह्नः कुटिल:
ते जिह्मस्वभावास्तथाविधा ये जनाः तैः दुराधर्ष घर्षयितुमशक्ये -
युक्ताभिभवरहित इति भावः । बसुन्धराधरः हिमवान् तस्य
तद्विरचित उपलालनं यस्येति शाकपार्थिवादित्वादुत्तरपदलोपब-
उन्धर इति कश्चनासुरः तस्य शिरः उत्तमाङ्गं तस्य विनिपातन
। कोपेन क्रोधेन, आह्तः सन्ताड़ित अत एव पतितः
,
"
'g'
तपतितान्त
नरसिंहनिय
चन, प्रप
धातिसुन्द
कुसुममालि
मानसानुस
तिभासुर,
निपतितः,
समद: मंदस
'गात्रं वपु
सम्भृतः सम
धारयः तस्य
गृहीत: शर
विभिन्न उत
वतार इति
प्रभे । प्रस
तस्य कार
वदनं पञ्चम
युध: मदन
दधारेति भ
अपहृतं द
अभिनीतं
मेरुकानन
विदारितः
तासामहङ्का
विषयेभ्यः
तथाभूत
ऋषीणां
विविधवेधःकपाल, चपेटाघात शिथिलभास्वत्कपोल, जृम्भित
स्तम्भित चक्रिदोर्दण्ड ब्रह्मस्तवोपचितमहाहर्ष, जिझस्वभाव-
वसुन्धराधरसुतोपलालन, जलन्धरासुरशिरोनिपातन, कोपाह-
दशी परा, षोडशी वैखरीति । एतत्सर्व
नारदपरिव्राजकोपनिषदुक्तं
॥ तत्स्वरूपस्य गुरुमुखादेव अवगन्तव्यत्वाद्विस्तरस्तु न कृतः । सर्व-
5
आदविन्दूपनिषदि स्पष्टम् । भूरीणि अनेकानि, भद्राणि मङ्गळानि,
सम्बुद्धिः । 'श्वर श्रेयसं शिवं भद्रम् इत्यमरः । स्वेदः स्वेदोदकं तस्य
तेनाविर्भूतः वीरभद्रः यस्य स तथाभूत । श्रीभगवते जटाघाता-
तः इति वर्तते । तथापि देवीभागवतानुरोधात् कविनेत्थमुक्तमित्य-
त्रस्ता:
संसरित्रस्ताः अस्मदादयः तेषां रक्षा रक्षणं तस्यै परतन्त्रः
यसम्बुद्धिः । 'परतन्त्रः' पराधीनः' इत्यमरः । ध्वस्तं नाशितं दक्षस्य
बरतन्त्रं यागतन्त्र येन स तथाभूत । किरीटे निहितानि विविधानि
वेध: कपलानि कर्पराः शिरोस्थिशकलानीत्यर्थः । 'स्यात्कर्परः
कसकुल्यमस्थि च' इत्यमरः । तानि यस्य तस्य संम्बुद्धिः । चपेट
करः, तेनाघात: प्रहारः, तेन शिथिलौ पतद्दन्तौ भास्वत सूर्यस्य
देशौ यस्य तस्य सम्बुद्धिः । 'अधस्ताञ्चिबुकं गण्डकपोलौ तत्परा
। तदुक्तं दक्षोपाख्याने 'पूष्णो दशनरेखां सुदीप्तां मुक्तावळी-
धनुष: कोट्या स तेनास्पष्टवागभूत् ॥" इति । जम्भितः विजृम्भितः
यावत् । विक्रमः पराक्रमो यैस्ते तथाभूताः दोर्दण्डा भुजदण्डा यस्य
द्वः । स्तम्भितः स्तब्धीकृतः चक्रिण: श्रीहरे: दोर्दण्डो भुजदण्डो येन
तथा चोक्तं देवीं भागवते 'स ननाद करं तस्य प्रोद्धृत मधुविद्विषः ।
सिद्धानां स्तम्भयामास हुङ्कृतिः ॥ इति । ब्रह्मविरचितः यः स्तवः
चित: अभिवृद्ध: महान् हर्षो यस्य स तथाभूत । जिह्नः कुटिल:
ते जिह्मस्वभावास्तथाविधा ये जनाः तैः दुराधर्ष घर्षयितुमशक्ये -
युक्ताभिभवरहित इति भावः । बसुन्धराधरः हिमवान् तस्य
तद्विरचित उपलालनं यस्येति शाकपार्थिवादित्वादुत्तरपदलोपब-
उन्धर इति कश्चनासुरः तस्य शिरः उत्तमाङ्गं तस्य विनिपातन
। कोपेन क्रोधेन, आह्तः सन्ताड़ित अत एव पतितः
,
"
'g'
तपतितान्त
नरसिंहनिय
चन, प्रप
धातिसुन्द
कुसुममालि
मानसानुस
तिभासुर,
निपतितः,
समद: मंदस
'गात्रं वपु
सम्भृतः सम
धारयः तस्य
गृहीत: शर
विभिन्न उत
वतार इति
प्रभे । प्रस
तस्य कार
वदनं पञ्चम
युध: मदन
दधारेति भ
अपहृतं द
अभिनीतं
मेरुकानन
विदारितः
तासामहङ्का
विषयेभ्यः
तथाभूत
ऋषीणां