नीलकण्ठविजयचम्पूः व्याख्यासहिता /337

नीलकण्ठविजये सव्याख्याने
 
पाषाणान् सितनीलपीतहरितान् वैडूर्यवज्रादिकान्
 

कण्ठे वक्षसि मूर्ध्नि वा निद्दधतां का नाम तेन स्तुतिः ।

एतदूद्भूषणमेतदेव जगतां दुस्साध मुज्जीवनं
 
*
कण्ठे यद्भगवन्नियच्छसि सुखं काकोलमुच्छृङ्खलम् ॥ ३७ ॥

 
अद्याहं परिपालकोऽस्मि जगतामद्यैव धातात्मभूः

अद्येमे हरिदीश्वरा भुजबलैरद्योद्घभटा दानवाः ।

अद्वैयैते चिरजीविनो मुनिवरास्तन्त्रैश्च मन्त्रैरपि
 

स्वामिन्नाकलयामहे तव यदा कण्ठं घनश्यामलम् ॥ ३८ ॥
 
E
 
"
 
-
 
T
 

 
[commentary]
 
विषेण कालकूटेन, भग्नाः भङ्गं प्राप्ताः, वयम् । अद्येति शेष:षः । दिष्ट्या आनन्देन
स्मः वर्तामहे । त्वया पीतं गळितं इदं गरळं दिष्टट्या आनन्देन वर्तते दिव्यस्थान-
लाभादिति भावः । त्वां भवन्तं नीलः कण्ठो यस्य स तथाभूतं गृणती अभिदधाना
श्रुतिः -- 'नमो नीलग्रीवाय च शितिकण्ठाय च' इति । 'त्रिलोचनं नीलकण्ठं
प्रशान्तम्' इत्यादिवेद विभाग:गः साधिता अमृषाभूतार्था सती, दिष्टचाट्या आनन्देन
वर्तते । 'दिष्ट्या समुपजोषं चैचेत्यानन्देऽथान्तरेऽन्तरा' इत्यमरः । तथाचोक्तं
देवीभागवते –-- 'ग्रीवां जग्राह जननी लोकानां हितमिच्छती । नीला ग्रीवा तदा
जाता नीलग्रीवस्ततोऽभवत्' इति ॥ पाषाणा निति ॥ वैडूर्यमणिः वज्रमणिश्चेत्ये-
तोतौ आदी येषां ते तथा सितनीलपीत हरितान् श्वैत्यादिरूपतयेति भावः । मूर्ध्नि

शिरोमणितयेति भावः । निदघधतां दधानानां तेन का नाम स्तुतिः का वा
अ स्तुतिरित्यर्थ:थः । हे भगवन् साम्बमूर्ते उच्छृङ्खलं दुर्निरोधं काकोलं विषम् ।
+ 'पुंसि क्लीबे च काकोलकालकूटहलाहलाः' इत्यमरः । कण्ठे गळे,
: नियच्छसि निगृह्णासीति यत् घधरसीति यावत् । एतत् कण्ठविषधारणं जगतां

बाह्यान्तरलोकानामुज्जीवनं प्राणधारणं एतदेव इतरैरित्यादि । दुस्साधं
सम्पादयितुमशक्यं भूषणमिति जानीम इति भावः ॥ अद्येति ॥ हे स्वामिन्
अप्रच्युतैश्वर्यशालिन् परमेश्वर । 'स्वामिन्नैश्वर्ये' (5-2-126५.२.१२६) इति निपातनात् साधुः ।
व तव कण्ठं यदा घनो मेघ:घः, तद्वच्छ्यामलं नीलम् । 'कालश्यामलमेचका: '
काः' इत्यमरः । आकलयामहे ददृशिम । 'वर्तमानसामीप्ये वर्तमानवद्वा' (3-3-131३.३.१३१) इति
 
.