नीलकण्ठविजयचम्पूः व्याख्यासहिता /335

नीलकण्ठवि जये संव्याख्याने
 
तत्सौराष्ट्रिकदारदादिभिदया विख्यात मद्याप्यहो
 

कीटायापि न मन्यते खगपतितिं धन्वन्तरिरिं चाश्विनौ ॥ ३४ ॥
अन्तर्निं
 
अन्तर्निगीर्णमपि तेन तदाविरासीत्

कालोन्मिषत्कुवलयच्छवि कुण्ठमूले ।

आयस्य गुप्तमपि खर्वकृतं [खल्वनृतं] कदापि

सद्यः स्फुटीभवति साधुषु निर्मलेषु ॥ ३५ ॥
 

 
अथ भगवन्तं अनायासकबळीकृतकालकूटं आविष्कृत मन्दस्मित-

 
[commentary]
 
इत्यमरः । एतस्य परमेश्वरापहृतस्येत्यर्थः । तस्य विषराजस्थ यत् योंऽश इत्यर्थः ।
शैलेषु पर्वतेषु लेपात्मना लेपनस्वरूपेण अवशेषिततं अवशिष्टं कृतमभूदित्यर्थः । यत्
यो योंऽशः उद्भिज्जेषु तरुगुल्मादिषु । "'उद्भिज्जास्तरु गुल्माद्याः' इत्यमरः । यदम्बु -
राशिषु उदकेसमूहेषु यज्जन्तुषु वृश्चिकादिप्राणिषु क्वापि क्वापि यत्र यत्र
चेत्यर्थः । लेपात्मना शेषितमवशेषितमित्यर्थः । सौराष्ट्रिकश्च दारदब्ध
श्च सौराष्टिट्रिकदारदौ तावादी येषां तेषां भिदयां भेदेन । तथा चोक्तम् अमरसिंहेन
'पुंसि क्ललीबे च काकोलकालकूटहलाहल:लः । सौराष्ट्रिकश्शौक्लिकेयो ब्रह्मपुत्र
 
"
 
प्रदीपनः ॥ दारदो वत्सनाभश्च विषभेदीदा अमी नव ॥"' इति । विख्यात
तं प्रसिद्धधं तत् अवशिष्टविषांशः अद्यापि खगपतितिं गरुडं धन्वन्तरिं, अश्विनौ स्वर्वैद्यौं
यौ च कीटायापि क्रिमिविशेषवदित्यर्थः । न मन्यते न मनुते । त्वां तृणायापिं
नमूपि
न मन्य इत्यत्रेव चतुर्थीथीं बोध्या, अहो आश्चर्यम् ॥ अन्तरिति ॥ तदा
तस्मिन् समये, तेन परमेश्वरेणंण, अन्तः हृदये निगीर्णणं गळितमपि तद्गरळळं काले
उन्मिषद्विकसद्यत्कुवलयं नीलोत्पलं तस्य छवि:विः कान्तिरिव छविर्यस्य तत्तथाभूतं
सत् कण्ठस्य मूले मूल्लदेशे आविरासीत् प्रकटीबभूवेत्यर्थः । तथाहि

युक्तमेतत् । आयस्य आयाससं प्राप्य, गुप्ततं रक्षितमपि । 'अवितं गोपायित
 
तं च गुप्तम्' इत्यमरः । खर्वाः अल्पाः तैः कृतं कर्म । खस्ल्वनृतमिति एक
 
१
 
कः पाठः । निर्मलेषु निष्कल्मषेषु साधुषु सद्यः स्फुटीभवति प्रकाशीभवतीत्यर्थः ।
 
अत्र प्रस्तुतेन शिवकण्डेठे गरळप्रकाशेन सह अप्रस्तुतस्य निर्मलसज्जनेषु

फल्गु जनकृत गुप्तक़कर्मप्रकाशीभुभवनस्योक्तेरर्थान्तरन्यासालङ्कारः ।
न्यास: 'उक्तिरर्थान्तरन्यासः स्यात् सामान्यविशेषयोः' इति लक्षणात् ॥ अथेति ॥ अथ अनन्तरं
 
'उक्तिरर्थान्तर-