2023-06-05 16:40:38 by ambuda-bot
This page has not been fully proofread.
नीलकण्ठवि जये संव्याख्याने
तत्सौराष्ट्रिकदारदादिभिदया विख्यात मद्याप्यहो
कीटायापि न मन्यते खगपति धन्वन्तरि चाश्विनौ ॥ ३४ ॥
अन्तर्निंगीर्णमपि तेन तदाविरासीत्
कालोन्मिषत्कुवलयच्छवि कुण्ठमूले ।
आयस्य गुप्तमपि खर्वकृतं [खल्वनृतं] कदापि
सद्यः स्फुटीभवति साधुषु निर्मलेषु ॥ ३५॥
अथ भगवन्तं अनायासकबळीकृतकालकूटं आविष्कृत मन्दस्मित-
इत्यमरः। एतस्य परमेश्वरापहृतस्येत्यर्थः । तस्य विषराजस्थ यत् योंऽश इत्यर्थः ।
शैलेषु पर्वतेषु लेपात्मना लेपनस्वरूपेण अवशेषित अवशिष्टं कृतमभूदित्यर्थः । यत्
योऽशः उद्भिज्जेषु तरुगुल्मादिषु । "उद्भिज्जास्तरु गुल्माद्याः' इत्यमरः । यदम्बु -
राशिषु उदकेसमूहेषु यजन्तुषु वृश्चिकादिप्राणिषु क्वापि क्वापि यत्र यत्र
चेत्यर्थः । लेपात्मना शेषितमवशेषितमित्यर्थः । सौराष्ट्रिकश्च दारदब्ध
सौराष्टिकदारदौ तावादी येषां तेषां भिदयां भेदेन । तथा चोक्तम् अमरसिंहेन
'सि क्लबे काकोलकालकूटहलाहल: । सौराष्ट्रिकश्शौक्लिकेयो ब्रह्मपुत्र
"
प्रदीपनः ॥ दारदो वत्सनाभश्च विषभेदी अमी नव ॥" इति । विख्यात
प्रसिद्ध तत् अवशिष्टविषांशः अद्यापि खगपति गरुडं धन्वन्तरिं, अश्विनौ स्वर्वैद्यौं
च कीटायापि क्रिमिविशेषवदित्यर्थः । न मन्यते न मनुते । त्वां तृणायापिं
नमून्य इत्यत्रेव चतुर्थी बोध्या, अहो आश्चर्यम् ॥ अन्तरिति ॥ तदा
तस्मिन् समये, तेन परमेश्वरेणं, अन्तः हृदये निगीर्ण गळितमपि तद्गरळ काले
उन्मिषद्विकसद्यत्कुवलयं नीलोत्पलं तस्य छवि: कान्तिरिव छविर्यस्य तत्तथाभूतं
सत् कण्ठस्य मूले मूल्देशे आविरासीत् प्रकटीबभूवेत्यर्थः । तथाहि
युक्तमेतत् । आयस्य आयास प्राप्य, गुप्त रक्षितमपि । 'अवितं गोपायित
च गुप्तम्' इत्यमरः । खर्वाः अल्पाः तैः कृतं कर्म । खस्वनृतमिति एक
१
पाठः । निर्मलेषु निष्कल्मषेषु साधुषु सद्यः स्फुटीभवति प्रकाशीभवतीत्यर्थः ।
अत्र प्रस्तुतेन शिवकण्डे गरळप्रकाशेन सह अप्रस्तुतस्य निर्मलसज्जनेषु
फल्गु जनकृत गुप्तक़र्मप्रकाशीभुवनस्योक्तेरर्थान्तरन्यासालङ्कारः ।
न्यास: स्यात् सामान्यविशेषयोः' इति लक्षणात् ॥ अथेति ॥ अथ अनन्तरं
'उक्तिरर्थान्तर-
तत्सौराष्ट्रिकदारदादिभिदया विख्यात मद्याप्यहो
कीटायापि न मन्यते खगपति धन्वन्तरि चाश्विनौ ॥ ३४ ॥
अन्तर्निंगीर्णमपि तेन तदाविरासीत्
कालोन्मिषत्कुवलयच्छवि कुण्ठमूले ।
आयस्य गुप्तमपि खर्वकृतं [खल्वनृतं] कदापि
सद्यः स्फुटीभवति साधुषु निर्मलेषु ॥ ३५॥
अथ भगवन्तं अनायासकबळीकृतकालकूटं आविष्कृत मन्दस्मित-
इत्यमरः। एतस्य परमेश्वरापहृतस्येत्यर्थः । तस्य विषराजस्थ यत् योंऽश इत्यर्थः ।
शैलेषु पर्वतेषु लेपात्मना लेपनस्वरूपेण अवशेषित अवशिष्टं कृतमभूदित्यर्थः । यत्
योऽशः उद्भिज्जेषु तरुगुल्मादिषु । "उद्भिज्जास्तरु गुल्माद्याः' इत्यमरः । यदम्बु -
राशिषु उदकेसमूहेषु यजन्तुषु वृश्चिकादिप्राणिषु क्वापि क्वापि यत्र यत्र
चेत्यर्थः । लेपात्मना शेषितमवशेषितमित्यर्थः । सौराष्ट्रिकश्च दारदब्ध
सौराष्टिकदारदौ तावादी येषां तेषां भिदयां भेदेन । तथा चोक्तम् अमरसिंहेन
'सि क्लबे काकोलकालकूटहलाहल: । सौराष्ट्रिकश्शौक्लिकेयो ब्रह्मपुत्र
"
प्रदीपनः ॥ दारदो वत्सनाभश्च विषभेदी अमी नव ॥" इति । विख्यात
प्रसिद्ध तत् अवशिष्टविषांशः अद्यापि खगपति गरुडं धन्वन्तरिं, अश्विनौ स्वर्वैद्यौं
च कीटायापि क्रिमिविशेषवदित्यर्थः । न मन्यते न मनुते । त्वां तृणायापिं
नमून्य इत्यत्रेव चतुर्थी बोध्या, अहो आश्चर्यम् ॥ अन्तरिति ॥ तदा
तस्मिन् समये, तेन परमेश्वरेणं, अन्तः हृदये निगीर्ण गळितमपि तद्गरळ काले
उन्मिषद्विकसद्यत्कुवलयं नीलोत्पलं तस्य छवि: कान्तिरिव छविर्यस्य तत्तथाभूतं
सत् कण्ठस्य मूले मूल्देशे आविरासीत् प्रकटीबभूवेत्यर्थः । तथाहि
युक्तमेतत् । आयस्य आयास प्राप्य, गुप्त रक्षितमपि । 'अवितं गोपायित
च गुप्तम्' इत्यमरः । खर्वाः अल्पाः तैः कृतं कर्म । खस्वनृतमिति एक
१
पाठः । निर्मलेषु निष्कल्मषेषु साधुषु सद्यः स्फुटीभवति प्रकाशीभवतीत्यर्थः ।
अत्र प्रस्तुतेन शिवकण्डे गरळप्रकाशेन सह अप्रस्तुतस्य निर्मलसज्जनेषु
फल्गु जनकृत गुप्तक़र्मप्रकाशीभुवनस्योक्तेरर्थान्तरन्यासालङ्कारः ।
न्यास: स्यात् सामान्यविशेषयोः' इति लक्षणात् ॥ अथेति ॥ अथ अनन्तरं
'उक्तिरर्थान्तर-