नीलकण्ठविजयचम्पूः व्याख्यासहिता /316

तुरीयाश्वासः
 
२९१
 
करणवास नाष्टकम् आस्तीर्णात्मतन्त्र महातल्पकल्पितम् अखिलतत्त्व-
पथोत्तीर्ण मानन्दमयमहार्हमा सनम्, अन्वास्यमानमखिललोकमातृकया

संविदानन्दघनीभावसम्पन्नविग्रहया कादम्बिन्येव करुणारसपूर्णया
आत्मविद्ययेव सादरमालिङ्गन्त्या समानगुणरूपसौन्दर्यशीलया भगवत्या
सर्वमङ्गळया, सुखविश्रान्तमिव शरन्मेघमण्डलम्, सुधासारघटितमिव
कर्पूरपरागसञ्चयम्, अतिकोमलमिव स्फटिकाचलम्, आदृतघनीभाव-

 
[commentary]
 
तत्त्वविवेके –-- 'लोकपुत्रधघनग्रामदारशास्त्रगृहेषु च । देहे च वासनां त्यक्त्वा
सुखी भवति नान्यथा ॥"' इति । आस्तीर्णणं परिस्तीर्णणं आत्मनामन्तरात्मजीवात्म-
परमात्मनां त्रयमेव महातल्पं उत्कृष्टशय्या तेन कल्पितम् विरचितं अखिलानां ये
तत्त्वानां पृथिवीतत्त्वजलतत्त्वते जस्तत्त्ववायुतत्त्वाकाशतत्त्वानां पन्थानो मार्गा:गाः तानु -
त्तीर्णणं उल्लङ्घ्य तिष्ठन्तमित्यर्थः । आत्मत्रैविध्यं पृथिव्यादितत्त्वपञ्चकं संन्यासि-
सन्ध्यावन्दनप्रकरणे स्पष्टमुक्तम् । विस्तरभयान्नेह तद्विविच्यते । आनन्दमयम्

आनन्दस्वरूपापम्, अत एकव महाई र्हमत्युत्तममासनं भद्रासनमध्यासीनं आसने तिष्ठन्त-
मित्यर्थः । "'अधिशीङ्स्थासां कर्म' (1-4-46१.४.४६) इत्याधारस्य कर्मत्वम् । अखिल-
लोकांना मातृकया जनन्या संवित् ज्ञानमानन्दश्चेत्येतयोर्यो घनीभावः निरन्तरी-
भवनमित्यर्थः । 'घनो मेघे मूर्तिगुणे त्रिषु मूर्ते निरन्तरे' इत्यमरः । यद्वा
घनीभावः' मूर्तीभवनमित्यर्थः । तेन सम्पन्नो विग्रहः कायो यस्यास्सा तथाभूतया
करुणीणा कृपा सैव रसः द्रवद्रव्यम् । 'गुणे रागे द्रवे रसः' इत्यमरः । तेन पूर्णया
भरितया कादम्बिन्या मेघमालयेव स्थितया । 'कादम्बिनी मेघमाला' इत्यमरः ।
सांदुर सप् सादरं सप्रेम यथा तथा आलिङ्गन्त्या आश्लिष्यन्त्या, समानानि रूपगुणसौन्दर्यशी-
लानियस्या यस्यास्सा । रूपं स्वभावे शुक्लादौ इति भास्कर:रः । 'रूपं स्वभावे सद्वृत्ते'
इत्यःयमरश्चःच । तथाभूतया भगवत्या महामहिमशालिन्या सर्वमङ्गळया पार्वत्या ।
'रुद्राणी शर्वाणी सर्वमङ्गळा' इत्यमरः । अन्वास्यमानम् उपास्यमानम् । सुखमनायार्स
सं यथा तथा विश्रान्तं विश्रमप्राप्तमित्यर्थः । शरदि शरत्काले, यो मेघमण्डल:लः तमिव
स्थितम् । किंच सुधाया अमृतस्य आसारो धारासम्पातः तेन सङ्घटितः गोळकी-
कृतः तथाभूतं कर्पूरस्य परागा धूळयः तेषां सञ्चयस्समूहः तमिव स्थितं अति-
कोमलोऽत्यन्तमृदुल:लः । 'कोमलं. मृदुलं मृदु' इत्यमरः । तथाभूतं स्फटिकाचलमिव
स्थितम् । आदृतः अङ्गीकृतः घनीभावः सान्द्रीभवनं येन स तथाभूतम् ।
 
1