नीलकण्ठविजयचम्पूः व्याख्यासहिता /315

नीलकण्ठविजये सिव्याख्याने
 
"
 
स्फटिकोपलन्यायेन मञ्जीरफणिफणा मणिप्रभापुञ्जपिञ्जरचरणारविन्दे-
नातिपचेकिळिमभाग्ययोग- निर्मलैरन्तः करणैरिव चरणलमैग्नैस्समाधिषु योगिनां
पञ्चभिरक्षररैश्शिवसूत्रस्य[^१] पर्यवसितैरिव सव्यापसव्ययोः पादयोरति-
सुन्दरैर्नखैरवतंसयन्त मादिभारती चिकुरबन्धम्, अध्यासीनमधः कृतान्त:तः-

 
[commentary]
 
'कृत्तिः स्त्री' इति च अमरः । चिन्मये ज्ञानविकारे अत एवातिनिर्मलेऽतिस्वच्छे,
वपुषि शरीरे, अभिसंवीतम् आच्छन्नमि॒मित्यर्थः । जपाकुसुमं बन्धूकपुष्पम् । 'बन्धु-
जीवकबन्धूकौ जपा स्यादथ वैतस' इत्यजयः । तत्पार्श्वगतः यः स्फटिकोपल:
लः स्फटिकमणिः तन्न्यायेन तद्रीत्येति तात्पर्यार्थः । मञ्जीराः नूपुरस्थानीयाः ये
फणिनस्सर्पाः ।· 'मञ्जीरो नूपुरोऽस्त्रियाम् ' 'चक्षुःश्रवाः काकोदर :रः फणी' इति
च अमरः । तेषां ये फणामणिराजा:जाः मणिश्रेष्ठाः तेषां याः प्रभाः कान्तयः
तासां पुञ्जः राशिः तेन पिञ्जरे अरुणे चरणारविन्दे यस्य स तथाभूतम् ।
अतिपचेळिममं अत्यन्तकालवशात्परिपक्वं यद्भाग्यम् अदृष्टम्, तेन योगेन यमनिय-
माद्यनुष्ठानेन च निर्मलानि रागादिमलरहितानि तथाभूतैः । अत एव समाधिषु
ध्यानेषु, चरणयोः पादयोः, लग्नानि सङ्क्रान्तानि तथाभूतैः । महायोगिनां अन्तः
करणैः मनोभिरिव स्थितैः । "शिवमन्त्रस्य रुद्राध्यायप्रसिद्धमन्त्रराजस्येत्यर्थः ।
पर्यवसितैः परिणतैः, पञ्चभिः पञ्चसङ्ख्याकैः, अक्षरैः वर्णैरिव स्थितैः ।
अतिसुन्दरैः अत्यन्तमनोहरैः सव्यापसव्ययोर्वामद क्षिणयोः । 'वामं शरीरे सव्यं
स्यादपसव्यं तु दक्षिणम्' इत्यमरः । पादयोश्चरणयोः नखैः । 'नखोऽस्त्री
नखरोऽस्त्रियाम्' इत्यमरः । * आदिमा:माः भारत्यः आदिवचनानि आदिगिरः ।
वेदा इति तात्पर्यार्थः । 'अथ भारती । चवचने च सरस्वत्यां पक्षिवृत्तिप्रभेदयोः"
च
' इति हेमचन्द्रः । स्त्रीप्रत्ययंयबलात् 'स्त्रीव्यक्तयः व्यज्यन्ते । तासां चिकुराः
चिकुरप्रायाः उपनिषदः । 'चिंचिकुर:रः कुन्तलो वाल:लः कचः केशश्शिरोरुहः'

इत्यमरः । त एव बन्धः अधिष्ठानम् । 'बन्धकं व्यसने चेत: तःपीडाधिष्ठानमाधयः?
' इत्यमरः । यद्वा चिकुरबन्धः चिकुराधिष्ठानमित्यर्थः । एवञ्चादिमभारतीचिकुर-
बन्धन्घमित्यस्य वेदशिर इति फलितार्थः । तमवतसंतंसयन्तं विभूषयन्तम् । अवतं-
सयन्तमित्यत्र 'तत्करोति'' इति णिजन्ताल्लटश्शत्रादेशः । वेदप्रतिपाद्यमिति
भावः । अध:धःकृततं लोकवासनादीनामष्टकं येन तत् तथाभूतम् । वासनाष्टकमुक्तं
 
1/
 
1.
 
[^१] रुद्राध्यायः पञ्चाक्षरमन्त्रसोसारः, सच उपनिषद्रूंरूपादिभारतीचिकुर बन्धावतंस
इति पञ्चाक्षरीजपम
जपमहिमानमभिव्यनक्किति ॥