नीलकण्ठविजयचम्पूः व्याख्यासहिता /308

अपि च ।
 
तुरीयाश्वासः
 

 
'अतीतत्रैगुण्यामशरणशरण्यां भगवतीं

अहं तामालम्बे दृढतरमहन्तां पशुपतेः ।

तदाद्यं तत्त्वानामजरमपरिच्छेद्यमपरं

पराभूतद्वैतं परमपदमाविर्भवतु मे ॥ १६ ॥'
 
२८३
 

 
[commentary]
 
मायेति कर्मधारये 'आन्महत: तः' ( 6-3-46६.३.४६) इत्यादिना महत आकारः । तस्यास्सम्बुद्धिः ।
'स्यान्माया शाम्बरी मायाकारस्तु प्रातिहारिकः' इत्यमरः । तस्या जगन्मोहत्वा-
च्छाम्बरीवन्मायात्वमिति भावः । हे महेश्वरि जगन्नियन्त्रीत्यर्थ:थः । हे जगदूद्रूपिणि
जं जगत्स्वरूपे । प्रकृतिकार्यत्वादिति भावः । हे परदेवते त्वत्तव सौभाग्यं माहात्म्यं
तदेव महाविभूति:तिः तस्य वा महाविभूतिस्सम्पत् । 'भूतिर्भस्मनि सम्पदि
'' इत्यमरः । तस्याः कणिका लेशः तस्याः यो लेशः तस्य लेशायते लेशवदाचरति
' इत्यर्थः ॥ अतीतेति ॥ त्रिगुणा एव लैगुण्यम् । चतुर्वर्णादित्वात् स्वार्थे
ष्यञ् प्रत्ययः । त्रैगुण्यमतिकान्ता अतीतम् । चतुर्वर्णादित्वात् स्वार्थे ष्यञ् प्रत्ययः । त्रैगुण्यमतिक्रान्ता अतीतत्रैगुण्या । यतः स्वयमेव त्रिगुणात्मिका
ततः 'स्वातिरिक्त सत्त्वरजस्तमोगुणत्रयरहितेत्यर्थः । तथाभूतां अविद्यमानं शरणं
रक्षको येषाषां ते अशरणा:णाः अस्मदादयः तेषां शरण्यां रक्षणधुरीणामित्यर्थः ।
'शरणं गृहरक्षित्रो:रोः' इत्यमरः । भगवतीं माहात्म्यवतीम् । 'भग:गः श्रीकाममाहा -
त्स्त्म्यवीययलार्ययत्नार्ककीर्तिषु' इत्यमरः । पशुपतेः परमेश्वरस्य अहमो भावः अहन्ता,
अहङ्काररूपिणीत्यर्थः । तदुक्तं 'पुरमथितुराहो पुरुषिका ' "'[^१] इति । तथाभूतां तां
परदेवतां अहं अतिशयेन दृढं दृढतरम् । 'गाढबाढहदृढानि च' इत्यमरः ।
आलम्बे घ्ध्यायामीति तात्पर्यार्थः । अविद्यमाना जरा यस्य तदजरं देशकाल -
वस्तुभिः परिच्छेत्तुं अनर्हमपरिच्छेद्यं अप्रमेयमित्यर्थः । अमलं निर्मलं पराभूतं
तिरस्कृततं द्वैतं येन तत्तथाभूतम् । तत्त्वानां पञ्चविंशतिसङ्ख्याकानां आद्यं
प्राथमिकं तत्तत्त्वमित्यर्थः । मे मम आविर्भवतु स्फुरतु । चकास्त्वित्यर्थः ।
यद्वा तत्त्वानोंनां मुख्यं आद्यम् । 'आद्ययं आदिभवे मुख्ये' इति भास्करः ।
परम परमं निरतिशयं यत्पदं वस्तु तदित्यर्थ:थः । 'पदं व्यवसितत्राणस्थानलक्ष्मांत्माङ्घ्रि-
*1,
 
[^१] सौन्दर्यलहरी (छोश्लो - 7७)।
 
।