2023-08-17 06:35:39 by Bharadwajraki
This page has been fully proofread twice.
पदुरापलालाप्रवर्तितहालाहलबीजावापम्, आवसथपरिभ्रमणसमुद्विग्नकात्यायनीपरिरम्भसम्भ्रमान- [^१]न्दितचन्द्रशेखरतया प्रतिक्षणमुपर्युपचीयमानमहातपस्सम्भारम्, आरसातलपरिभ्रमदर्णवावर्तगर्तसन्दृश्यमानफणिलोकवृत्तान्ततया प्रशान्तगृहोदन्तविचारसुस्थपरिजनोरगपरिचरणसम्भृतानन्ददन्दशूकेश्वरम्, अद्भुतमवलोकयताम्, अद्भुततरमद्यापि शृण्वताम्, अपर्याप्तमुपन्यसितुं वाचस्पतेरपि, अशक्यं काव्यशतेनापि वर्णयितुं
[commentary]
विषानलः तस्य ज्वालास्तासां कलापेन समूहेन । 'कलापो भूषणे बर्हे तूणीरे संहतावपि' इत्यमरः । दुरापा दुष्प्रापा, दुस्सहेति यावत् । या लाला तालुनिर्गतजलम्, 'सृणिका स्यन्दिनी लाला' इत्यमरः । तया प्रवर्तितः कलितः हालाहलाख्यस्य विषस्य बीजानामावापः आवपनं यस्मिन् स तथाभूतम् । आवसथस्य आवासभूतमन्दरस्य परिभ्रमणेन आवर्तनेन उद्विग्ना भीता । स्त्रीस्वभावादिति भावः ।
या कात्यायनी गौरी तस्याः परिरम्भे आलिङ्गने यस्संरम्भः उपक्रम 'रभ राभस्ये' राभस्यमुपक्रमः, इति धातुपाठात् । तेन आनन्दितस्सन्तोषम् गमितश्चन्द्रशेखरः यस्मिन् सः तस्य भावस्तत्ता तया । तदुक्तं देवीभागवते 'भ्रमतो मन्दरस्याद्रेरूर्ध्वदेशे महेश्वरः । सगणस्त्ववसद्देव्या देवानां हितकाम्यया ॥' इति । प्रतिक्षणम्, वीप्सायामव्ययीभावः । उपरि मन्दरोर्ध्वदेशे उपचीयमानोऽभिवर्धमानः, महान् तपसः संभारोऽतिशयो यस्मिन् स तथाभूतं परमेश्वरप्रीणनादिति भावः । आरसातलं पाताळमभिव्याप्य परिभ्रमन्तो विघूर्णमानाः ये अर्णवस्य उदधेः आवर्ताः अम्भोभ्रमा तेषां ये गर्ताः तैस्सन्दृश्यमानः फणिलोकस्य नागलोकस्य वृत्तान्तो वार्ता यस्मिन् सः तस्य भावस्तत्ता तया प्रशान्तः अकलितः यः गृहोदन्तस्य सदनवृत्तान्तस्य विचारो विचारणा । 'वृत्तान्त उदन्तः स्यात्' इत्यमरः । तेन सुस्था अवहिताः ये परिजनोरगाः तक्षकादयः तैर्यत्परिचरणं सेवा तेन सम्भृतानन्दः सम्पादितहर्षः, दन्तशूकानां सर्पाणाम्, ईश्वरो यस्मिन् स तथाभूतं तत्कालमिति शेषः । अवलोकयतां पश्यताम्, अद्भुतमाश्चर्यकरम् । शृण्वतां श्रोतॄणामद्याप्यद्भुततरम् अत्यन्ताश्चर्यकरम् । तदानीं प्राक्कल्पभवमन्थनादिद्रष्टॄणां बहूनां सत्त्वादाश्चर्यकरत्वम् । अधुना कस्याप्यत्राभावाददृष्टपूर्वत्वादद्भुततरत्वमिति
[^१] मन्थनकालेऽपि मन्दरोर्ध्वभाग एव कात्यायनीसमेतश्चन्द्रशेखरः, वसतीति नित्यवासस्थलं परमेश्वरस्य मन्दराद्रिरिति भावः ॥
[commentary]
विषानलः तस्य ज्वालास्तासां कलापेन समूहेन । 'कलापो भूषणे बर्हे तूणीरे संहतावपि' इत्यमरः । दुरापा दुष्प्रापा, दुस्सहेति यावत् । या लाला तालुनिर्गतजलम्, 'सृणिका स्यन्दिनी लाला' इत्यमरः । तया प्रवर्तितः कलितः हालाहलाख्यस्य विषस्य बीजानामावापः आवपनं यस्मिन् स तथाभूतम् । आवसथस्य आवासभूतमन्दरस्य परिभ्रमणेन आवर्तनेन उद्विग्ना भीता । स्त्रीस्वभावादिति भावः ।
या कात्यायनी गौरी तस्याः परिरम्भे आलिङ्गने यस्संरम्भः उपक्रम 'रभ राभस्ये' राभस्यमुपक्रमः, इति धातुपाठात् । तेन आनन्दितस्सन्तोषम् गमितश्चन्द्रशेखरः यस्मिन् सः तस्य भावस्तत्ता तया । तदुक्तं देवीभागवते 'भ्रमतो मन्दरस्याद्रेरूर्ध्वदेशे महेश्वरः । सगणस्त्ववसद्देव्या देवानां हितकाम्यया ॥' इति । प्रतिक्षणम्, वीप्सायामव्ययीभावः । उपरि मन्दरोर्ध्वदेशे उपचीयमानोऽभिवर्धमानः, महान् तपसः संभारोऽतिशयो यस्मिन् स तथाभूतं परमेश्वरप्रीणनादिति भावः । आरसातलं पाताळमभिव्याप्य परिभ्रमन्तो विघूर्णमानाः ये अर्णवस्य उदधेः आवर्ताः अम्भोभ्रमा तेषां ये गर्ताः तैस्सन्दृश्यमानः फणिलोकस्य नागलोकस्य वृत्तान्तो वार्ता यस्मिन् सः तस्य भावस्तत्ता तया प्रशान्तः अकलितः यः गृहोदन्तस्य सदनवृत्तान्तस्य विचारो विचारणा । 'वृत्तान्त उदन्तः स्यात्' इत्यमरः । तेन सुस्था अवहिताः ये परिजनोरगाः तक्षकादयः तैर्यत्परिचरणं सेवा तेन सम्भृतानन्दः सम्पादितहर्षः, दन्तशूकानां सर्पाणाम्, ईश्वरो यस्मिन् स तथाभूतं तत्कालमिति शेषः । अवलोकयतां पश्यताम्, अद्भुतमाश्चर्यकरम् । शृण्वतां श्रोतॄणामद्याप्यद्भुततरम् अत्यन्ताश्चर्यकरम् । तदानीं प्राक्कल्पभवमन्थनादिद्रष्टॄणां बहूनां सत्त्वादाश्चर्यकरत्वम् । अधुना कस्याप्यत्राभावाददृष्टपूर्वत्वादद्भुततरत्वमिति
[^१] मन्थनकालेऽपि मन्दरोर्ध्वभाग एव कात्यायनीसमेतश्चन्द्रशेखरः, वसतीति नित्यवासस्थलं परमेश्वरस्य मन्दराद्रिरिति भावः ॥