2023-06-05 16:40:29 by ambuda-bot
This page has not been fully proofread.
नीलकण्ठविजये सव्याख्याने
E
;
संसूचितहालाहलोपलवम् उपवमानसागरदुग्धशीकरास्वादसु हितभुज-
गराजभोगप्रसारणवेगपतदुत्पतत्सुरासुरस्तोमपर्यवस्थापनव्यग्रपद्मसम्भ-
बम्, उभय पार्श्वसङ्घटितशिलासङ्घसङ्घर्षणसुखनिर्मुच्य मानचिरपरिणामनि-
र्मलवासुकिनिर्मोकशकल परिधानसञ्जिघृक्षानुधावत्प्रमथयूथनिनादमे-
दुरम्, अत्यायासपरिश्रान्तजर दुरग राजसमुद्धान्त परुषविषानलज्वालाकला-
समुद्भाविता तर्किता या अकाण्ड: अकालने काण्डोऽस्त्री दण्डवाणार्ववर्गावस-
खारिषु' इत्यमरः । तस्मित सन्ध्या सन्ध्याकालः तया संसूचितः हालाहलोप-
प्लवो विषसम्बन्ध्युपद्रवः यस्मिन् स तथाभूतं उत्प्लवमानाः उत्प्लुतिं प्राप्नुवन्तो
ये दुग्धकणाः क्षीरशीकरा तेषामासार: । आस्वादः इति पाठान्तरम् । घारासम्पातः,
आघ्राणनं वा तेन सुहितः तृप्तो यो भुजङ्गराजो वासुकिः, तस्य यो भोगः
काय: । 'भोगत्सुखे ख्यादिभृतावहेश्च फणकाययोः' इत्यमरः । तस्य प्रसारण
दीर्घीकरणं तस्य वेगो जवः तस्मिन् प्तन्तः पतनं कुर्वन्त: उत्पतन्तः उत्तिष्ठ-
न्तश्च ये सुरासुरास्तेषां स्तोम: समूहः तस्य पर्यवस्थापनं मथनकर्मण्येव
स्थापन पलायनादिकं प्रतिषिध्येति भावः । तस्मिन् व्यग्रो जागरूकः
पद्मसम्भवो ब्रह्मा यस्मिन् स तथाभूतम् । उभौ च तौ पार्श्वो चेति
कर्मधारयः । तयोः सङ्घटिताः सम्बद्धाः संयोजिता इति वाऽर्थः । ये शिलानां
सङ्घाः तेषां सङ्घर्षणम् उल्लेखन, तेन सुखम् अनायासं निमुच्यमानः विसृज्यमानः यः
चिरपरिणाम: चिरकालावस्थित्या परिपाकः तेन निर्मल: यो वासुकेर्निर्मोक:
कञ्चुक: । 'समौ कञ्चुक निर्मोकौ' इत्यमरः । तस्य शकलं खण्डमेव परिधानं
अघोंऽशुकं तस्य संजिघृक्षा सङ्ग्रहीतुमिच्छा । अथवा निर्मोकशकलस्येति कर्मणि
षष्ठीं कृत्वा परिधानार्थ सजिघृक्षेति योजना बोध्या । 'अन्तरीयोपसंव्यान-
परिधानान्यधोंऽशुके' इत्यमरः । तस्यै अनुधावन्तः अनुगच्छन्तः, ये प्रमथाः
पारिषदाः, तेषां यूथस्य सङ्घस्य, निनादेन कलकलेन, मेदुर: सान्द्र तथाभूतं
अत्यायासेन परिश्रान्तः परिश्रमं प्राप्तो जरन् वृद्धः यः उरगराजो वासुकिः ।
'जीनो जीर्णो-जरनपि' इत्यमरः । तेन समुद्रान्ता उद्गीर्णाः परुषः क्रूरो यो
2
30
t
३६६
w
1. दुग्धशीकरास्वादसुहितः भुजगराज: - पय:पानमेव खलु भुजगानां
प्रीतिकरमिति लोकप्रसिद्धिं सूचयति ॥ अंत एवं वल्मी दुग्धंधारापात: पन्ध्याभिः क्रियते
मानशीपपरिहाराम ॥
""
E
;
संसूचितहालाहलोपलवम् उपवमानसागरदुग्धशीकरास्वादसु हितभुज-
गराजभोगप्रसारणवेगपतदुत्पतत्सुरासुरस्तोमपर्यवस्थापनव्यग्रपद्मसम्भ-
बम्, उभय पार्श्वसङ्घटितशिलासङ्घसङ्घर्षणसुखनिर्मुच्य मानचिरपरिणामनि-
र्मलवासुकिनिर्मोकशकल परिधानसञ्जिघृक्षानुधावत्प्रमथयूथनिनादमे-
दुरम्, अत्यायासपरिश्रान्तजर दुरग राजसमुद्धान्त परुषविषानलज्वालाकला-
समुद्भाविता तर्किता या अकाण्ड: अकालने काण्डोऽस्त्री दण्डवाणार्ववर्गावस-
खारिषु' इत्यमरः । तस्मित सन्ध्या सन्ध्याकालः तया संसूचितः हालाहलोप-
प्लवो विषसम्बन्ध्युपद्रवः यस्मिन् स तथाभूतं उत्प्लवमानाः उत्प्लुतिं प्राप्नुवन्तो
ये दुग्धकणाः क्षीरशीकरा तेषामासार: । आस्वादः इति पाठान्तरम् । घारासम्पातः,
आघ्राणनं वा तेन सुहितः तृप्तो यो भुजङ्गराजो वासुकिः, तस्य यो भोगः
काय: । 'भोगत्सुखे ख्यादिभृतावहेश्च फणकाययोः' इत्यमरः । तस्य प्रसारण
दीर्घीकरणं तस्य वेगो जवः तस्मिन् प्तन्तः पतनं कुर्वन्त: उत्पतन्तः उत्तिष्ठ-
न्तश्च ये सुरासुरास्तेषां स्तोम: समूहः तस्य पर्यवस्थापनं मथनकर्मण्येव
स्थापन पलायनादिकं प्रतिषिध्येति भावः । तस्मिन् व्यग्रो जागरूकः
पद्मसम्भवो ब्रह्मा यस्मिन् स तथाभूतम् । उभौ च तौ पार्श्वो चेति
कर्मधारयः । तयोः सङ्घटिताः सम्बद्धाः संयोजिता इति वाऽर्थः । ये शिलानां
सङ्घाः तेषां सङ्घर्षणम् उल्लेखन, तेन सुखम् अनायासं निमुच्यमानः विसृज्यमानः यः
चिरपरिणाम: चिरकालावस्थित्या परिपाकः तेन निर्मल: यो वासुकेर्निर्मोक:
कञ्चुक: । 'समौ कञ्चुक निर्मोकौ' इत्यमरः । तस्य शकलं खण्डमेव परिधानं
अघोंऽशुकं तस्य संजिघृक्षा सङ्ग्रहीतुमिच्छा । अथवा निर्मोकशकलस्येति कर्मणि
षष्ठीं कृत्वा परिधानार्थ सजिघृक्षेति योजना बोध्या । 'अन्तरीयोपसंव्यान-
परिधानान्यधोंऽशुके' इत्यमरः । तस्यै अनुधावन्तः अनुगच्छन्तः, ये प्रमथाः
पारिषदाः, तेषां यूथस्य सङ्घस्य, निनादेन कलकलेन, मेदुर: सान्द्र तथाभूतं
अत्यायासेन परिश्रान्तः परिश्रमं प्राप्तो जरन् वृद्धः यः उरगराजो वासुकिः ।
'जीनो जीर्णो-जरनपि' इत्यमरः । तेन समुद्रान्ता उद्गीर्णाः परुषः क्रूरो यो
2
30
t
३६६
w
1. दुग्धशीकरास्वादसुहितः भुजगराज: - पय:पानमेव खलु भुजगानां
प्रीतिकरमिति लोकप्रसिद्धिं सूचयति ॥ अंत एवं वल्मी दुग्धंधारापात: पन्ध्याभिः क्रियते
मानशीपपरिहाराम ॥
""