नीलकण्ठविजयचम्पूः व्याख्यासहिता /29

अपिच
 
लीढालीढपुराणसूक्तिशकलावष्टम्भसम्भावना-
पर्यस्तश्रुतिसेतुभिः कतिपयैर्नीते कलौ सान्द्रताम् ।
श्रीकण्ठोऽवततार यस्य वपुषा कल्क्यात्मनेवाच्युतः
श्रीमानप्पयदीक्षितस्स जयति श्रीकण्ठविद्यागुरुः ॥ ३ ॥
 
---------------[commentary]
 
वन्दनकर्म विशेषतो निर्देशं नैव क्षमते इत्याशङ्कक्य शिवादन्येषां सर्वेषां च देवानां
तच्छक्त्युपोद्बलितस्वशक्तिकत्वेन अनीश्वरत्वं मनसि निधायावतारविशेषे सर्वातिशा यिशक्तिप्रतिपादनेन अपृथक्सिद्धमिथुनात्मकस्यैव शिवस्य सर्वोत्तमत्वं, तस्मात्
स्तुतिपात्रत्वञ्च प्रतिपादयति ॥ दृष्टेट्वेति ॥ कौस्तुभं रत्नं, अप्सरोगणं देवगणिकानिकरञ्च, दृष्ट्वा । मिथ:थः परस्परम् । प्रक्रान्तवादा:दाः प्रकान्ता:ताः आरब्धाः वादाः ममेदं ममेयमित्यादिविवादा यैस्ते तथोक्ताः । दिवः स्वर्गस्य, केवलमत्यन्तं, भाराः भारभूताः, गीर्वाणा: देवाः, भुवने जगति, कति वा न सन्ति अनेकसङ्ख्याकास्सन्त्येवेत्यर्थः । एतेन यद्यपि बहवो गीर्वाणास्सन्ति तथापि तेषामनाप्तकामत्वान्न
परमेश्वरत्वगित्युक्तं भवति । उक्तं तेषामनीश्वरत्वं भीतिमत्त्वकथनेनापि द्रढयन् सकल- जगदभयदानकथनेन अपृथविसक्सिद्धमिथुनात्मकस्वरूपस्येश्वरस्य सर्वोत्तमत्वात् तस्यैव स्तुतिं प्रतिजानन् स्तव्यस्यैव वन्द्यत्वं स्वाभिमतं स्वाभिमतवन्द्यस्वरूपस्य च यथा न निर्देशार्हता तथा प्रागेवाभ्यघायीति प्रथमश्लोके वन्दनकर्मत्वेनाभिप्रेतस्य शिवस्य सर्वोत्तमत्वं प्रतिपादयति ॥ निष्क्रान्त इत्यादिना ॥ गरळे हालाहले, निष्क्रान्ते सागरादुद्गते सति । सुरगणे देवसमूहे, द्रुते पलायिते सति । विष्टपे समस्तेऽपि जगति, निश्चेष्टिते सति चेष्टाशून्ये सति । यो देवः, मा भैष्टेति गिरा सह भयं नाप्नुवतेति वाचा साकं, धुर्यग्रे, आविरास आविर्वभूव । गिरा सह आविरासेत्युक्त्या
भगवतस्सर्वशक्तित्वं निरूप्यते, इतरथा भयहेतुमननुसन्धायाभयदानानौचित्यात् । तं शिवमेव स्तुम: स्तुतिकर्मतया गृह्णीमः । एवकारेणान्येषां बहूनां सत्त्वेऽपि तेषां स्तुतिकर्मतया अविवक्षितत्वं प्रतिपाद्यते । तेन कर्मतया विवक्षितस्येश्वरस्य अर्धनारीनरमूर्तेरेव सकल निगमागमप्रसिद्धतया किं दम्पतिमित्यादि प्रागुक्तं समञ्जसिमित्यनुसन्धेयम्'[^१] । इत्थं सोपपत्तिकं मङ्गळमारचय्येदानीं स्वग्रन्थप्रति-
 
[^१]
सकर्मकस्यापि वन्दतेर्निष्कर्मकप्रयोगसामञ्जस्य प्रतिपादकः द्वितीययः श्लोक इसिति तात्पर्यम् ॥