नीलकण्ठविजयचम्पूः व्याख्यासहिता /286

• तृतीयाश्वासः
 
-भगवन्नशिक्षितोऽस्मि शेष इव व्याकरणे, अनभियुक्तोऽस्मि
पद्म इव पाञ्चरात्रे, अकृतश्रमोऽस्मि कम्बळाश्वतराविव गान्धवेंर्वे, केवल महं
भगवतो मेरुधन्वनस्सा यकसन्धानावसरसम्पन्नं भवतश्चरणारविन्द-
विन्यासभाग्यं परिशीलयन्नान्तरेण करणेन, परिपालयन् भवच्छासनम्,
आकाङ्क्षन् भवतो नियोगानुग्रहमासे भवदधीनः' इति । तदनु च ।
 

 
'किं तन्त्रैः किं मन्त्रैः किं व्याकरणेन किं पुराणेन ।
•
चराणाम्बुजे निमग्ना धिषणा यदि पद्मनाभस्य ॥ ७१ ॥'
 
२६१
 

 
[commentary]
 
नीराजनान्यारार्तिकाः तैः अरविन्दनाभस्य श्रीहरेरेः चरणारविन्दं पादकमलमारा-
धंधयामास आनंचैनर्चेत्यर्थः । इदं चाहेति योजना ॥ भगवन्निति ॥ हे भगवन्
[^१]शेष इवेंव व्याकरणे व्याकरणशास्त्रे शिक्षितो नास्मि न भवामि । शेषेणेव स्वेन
ग्रन्थाकरणादिति भावः । पद्मः पद्माख्यनाग इव पाञ्चरात्रे पाञ्चरात्रागमे
कृतः श्रमोऽभ्यासो येन स तथांथाभूतः नास्मि । तेनेव स्वेन पाञ्चरात्रप्रकाशी-
करणाभावादिति भावः । कम्बळाश्वतराविव कम्बळसंज्ञिकाश्वतरसंज्ञिकनागाविव

गान्धवेंर्वे सामवेदोपवेदे अकृतश्रमोऽस्मीति योजना । ताभ्यामिव स्वेन भग-
बवच्चरित्रगानस्याकरणादिति भावः । अहं भगवतः अप्रच्युतैश्वर्यशालिनः मेरुः
धनुर्यस्य स तथाभूतस्य परमेश्वरस्य त्रिपुरसंहारकाल इति भावः । सायको
बाणः' । 'शरे खड्गे च सायकः' इत्यमरः । तस्य सन्धानं सन्धुक्षणं तस्यावसरः

समयः तस्मिन् सम्पन्ननं लब्धं भगवतो भवत इति शेष:षः । चरणारविन्दयोर्विन्यासः
स्थापनमेव भाग्ययं केवलं सौभाग्यमेवेत्यर्थः । बाणरूपत्वाद्भवत इति भावः ।
आन्तरेण करणेन अन्त:तःकरणेन परिशीलयन् ध्यायन् सन् भगवतश्शासनं
प्रथमभुवनाधिपत्यलक्षणामाज्ञां परिपालयन्ननुतिष्ठन् भवतो नियोगो निदेशः स
एवानुग्रहः प्रसादः तमाकाङ्क्षन्निच्छन् भवतोऽधीनः वशवतींर्ती सन् आसे तिष्ठामी -
त्याहेति 'पूर्वेणान्वयः । अथ निष्कृष्टार्थमाह ॥ किमिति ॥ पद्मनाभस्य तव
चरणाम्बुजे पादारविन्दे धिषणा बुद्धिः न मग्ना न संसक्ता यदि तन्त्रैः पाञ्च-
रात्रीरात्रादिभिः किं प्रयोजनम् । मन्त्रैः प्रणवादिभिः किं । व्याकरणेन, इदमुपलक्षणं,
 
2
 
1.
 
[^१] सर्पजातीनां तत्र तत्र कलायां कौशलं स्मारयति कवि:विः "शेष इव व्याकरणे" -
- इत्यादिना ।