नीलकण्ठविजयचम्पूः व्याख्यासहिता /283

नीलकण्ठविजये सेव्याख्याने
 
दूरादलक्ष्यत सुरैर्दनुजांसलग्ना

द्राघीयसी भुजगपुंगवभोगरेखा ।

तिर्यक्प्रवाहमुपयातवतीव दि॒िदिष्ट्या
 
$
 

मन्दाकिनी निपतिता शिखरे हिमाद्रः ॥ ६६ ॥
 

 
पायम्पाय प्रयं पवनम भितरुस्थौल्यमापाद्यमानं
 

वाहम्वाहहं फणधरपतितिं विश्लंलथस्कन्धबन्धाः ।
 
20
 
19
 

 
[commentary]
 
तक्षकादीन् अङ्गुलीभि:भिः करशाखाभिः । 'अङ्गुळ्य:यः करशाखा:खाः स्युः
’ इत्यमरः । अङ्गुळीयकानि ऊर्मिका इव । 'अङ्गुळीयकमूर्मिका' इत्यमरः ।
पादै:दैः नू पुरान् मनीञ्जीरान् । 'पादांगदं तुलाकोटिर्मञ्जीरो नूपुरोऽस्त्रियाम्' इत्यमरः ।
पाणिभिः कङ्कणानीव । 'कङ्कणं करभूषणम्' इत्यमरः । कटिभिः श्रोणिफलकैः ।
'कटो ना श्रोणिफलकं कटि:टिः श्रोणिः ककुद्मती' इत्यमरः । कटिसूत्राणि
 
>
 

मौज़ीञ्जीरज्जव इव वक्षसा हारवलयानीव मुक्तासरमण्डलानीवेत्यर्थः । वहन्तः
धरन्तस्सन्तः लीलया कीडय़ाया । 'क्रीडा लीला च नर्म च' इत्यमरः ।
तारापर्थेन अन्तरिक्षरूपेण । 'तारापथोऽन्तरिक्षं च' इत्यमरः । पथा मार्गेण
दुग्धोदषिधिं क्षीरार्णवम्, अभिप्र॒तस्थरे अभिमुखं प्रययुरित्यर्थः ॥ दूरादिति ॥

दनुजानामंसेषु स्कन्धेषु लमाग्ना स्थिता द्राघीयसी अतिदीर्घा भुजङ्गपुङ्गवो
वासुकिः तस्य भोगरेखा कायदण्ड:डः सुरैः इन्द्रादिभिः, दूरात्, हिमाद्रेः शिखरे
निपतिता सस्रस्ता तिर्यक् प्रवाहहः प्रवहनम् । भावे घञ् । तमुपयातवती प्राप्तवती
मन्दाकिनी वियद्गङ्गेव '[^१]दिष्ट्या आनन्देन । 'दिष्ट्या समुपजोषञ्चेत्यानन्देऽथान्तरे-
अऽन्तरे' इत्यमरः । अदृश्यत दृष्टेत्यर्थः । महाप्रयाससम्पादनीयस्य वासुक्यागमनस्य
अनायासलाभादानन्द इति भावः ॥ पायमितिःति ॥ पवनं वायुं, पायम्पायं पीत्वा

पीत्वेत्यर्थः । अभितः स्थौल्यं स्थूलत्वम्, आपाद्यमानं प्राप्नुवन्तं फणधरपतिं वाङ्लुसुकिं
बाहुंवाहुं वाहंवाहं धृत्वा धृत्वेत्यर्थः । विश्वयाःलथाः विगळितास्स्कन्धानां बन्धाः कीलानि
येषां ते त्तथाभुता 5.
भूताः दैत्या दितिपुत्राः । 'दित्यदित्यादित्यपत्युत्तरपदाण्ण्यः'
(4-1-85४.१.८५) इति दितिशब्दादपत्यार्थे ण्यप्रत्ययः । भारो धूः तस्माद्विश्रान्तिः
 
51.
 
[^१] "दिष्टया-ट्या = आनन्देन, अदृश्यंतयत -- दृष्टा " -- वासुकिलोलाभादानन्द इति भावः ॥
नालत्र दिष्टट्या दैववशात् इत्यर्थः तथा घटते ॥