2023-06-05 16:40:26 by ambuda-bot
This page has not been fully proofread.
नीलकण्ठविजये संभ्याख्याने
वयममुनानुग्रहेण किमतः परं करवामेति विज्ञापयत्सु विनयेन गरुडध्वजं
समानयत वासुकिमित्यनुशशास' समीपगतञ्चतुराननः ।
ततस्तथेति प्रतिगृह्य शासनं तस्य निर्जिहाना बहिर्निर्जरा: 2स-
मानग्रामा यूयमेव समानयत वासुकिं सान्त्वनेनेति प्रार्थयामासुरसुर-
वरान् ।
प्रागेव पाताळजुषां प्रवृत्ति जिज्ञासवो दारकुमारकाणाम् ।
ते मन्दरोडार बिलाध्वनैव सद्योऽवतेरुर्दनुजाः प्रहृष्टाः ॥५८ ॥
प्रविशन्तश्च ते दहशुस्तर्कितोद्धृत मन्दरमूलकन्दरोद्वान्तमूच्छित-
चारप्रशान्तिषु' इति नानार्थमाला । तेन गरुडध्वजं श्रीहरिं, किम् इतः परं इत
उत्तरं किं करवाम किं कर्तव्यमिति विज्ञापयत्सु निवेदयत्सु सत्सु समीपगतः अन्ति-
कस्थ:, चतुराननो ब्रह्मा वासुकि सर्पराजम् । 'वासुकिस्तु सर्पराजोऽथ गोनस: '
इत्यमरः । समानयत समागमयतेत्यर्थः । इतः परं वासुक्यागमनेन भक्ति-
व्यमिति भाव: । इति इत्थमाशशांस आदिदेशेत्यर्थः ॥ तत इति ॥ ततः
अनन्तरं तथेति तथा भवत्वित्यर्थः । तस्य ब्रह्मणश्शासनमादेशं, प्रतिगृह्ण स्वीकृत्य,
बहि: बाह्यदेश प्रतीत्यर्थ: । 'सना नित्ये बहिर्बाये स्मातीतेऽस्तमदर्शने' इत्यमरः ।
निर्जिहाना निगच्छन्तः, निर्जरा देवाः समानग्रामाः एकग्रामवासिनो यूयमेव वासुकिं
सर्पराज
सान्त्वनेन प्रियवचनेन । 'सान्त्वनं प्रियभाषणम्' इत्यमरः । समानयत
समानयन कुरुध्वम् इति इत्थं, असुरवरान् बल्यादीन्, प्रार्थयामासुः प्रार्थनं चक्रुरित्यर्थः
॥ प्रागिति ॥ पाताळ पाताळलोकं जुषन्ते सेवन्त इति ते तथा । 'जुषी प्रीति-
सेवने' इति घातोः किप् । तथाभूतानां दारकुमारकाणां कळलपुत्रादीनां प्रवृत्तिं
वृत्तान्तम् । 'वार्ता प्रवृत्तिवृत्तान्तः' इत्यमरः । प्रागेव आदेशात् पूर्वमेव जिज्ञासवः
ज्ञातुमिच्छव; ते दनुजा असुराः प्रहृष्टास्सन्तुष्टास्सन्तः सद्य एव प्रार्थनासमकाल-
मेव मन्दरस्योद्धार; उद्धरणं तस्य बिलाध्वा रन्ध्रमार्गः तेनैव अवतेरुः अवतीर्णा
बभूवुरित्यर्थः ॥ प्रविशन्त इति ॥ प्रविशन्तः प्रवेशं कुर्वन्तः, ते दानवाः
अतर्कितम् असम्भावित यथा तथा उद्धृतः उत्पाटितः यः मन्दरः तस्य ये मूल-
-B-1 'आशशास"इति व्याख्यापाठः।
2. समानप्रामाणां - तादृशं समानजातीयमानेतुं नैवातिक्लेश: इति सूययति ॥
3. 'अतः परम्' इति मूलपाठः । "इतः परम् इति व्याख्यापाठः ।
वयममुनानुग्रहेण किमतः परं करवामेति विज्ञापयत्सु विनयेन गरुडध्वजं
समानयत वासुकिमित्यनुशशास' समीपगतञ्चतुराननः ।
ततस्तथेति प्रतिगृह्य शासनं तस्य निर्जिहाना बहिर्निर्जरा: 2स-
मानग्रामा यूयमेव समानयत वासुकिं सान्त्वनेनेति प्रार्थयामासुरसुर-
वरान् ।
प्रागेव पाताळजुषां प्रवृत्ति जिज्ञासवो दारकुमारकाणाम् ।
ते मन्दरोडार बिलाध्वनैव सद्योऽवतेरुर्दनुजाः प्रहृष्टाः ॥५८ ॥
प्रविशन्तश्च ते दहशुस्तर्कितोद्धृत मन्दरमूलकन्दरोद्वान्तमूच्छित-
चारप्रशान्तिषु' इति नानार्थमाला । तेन गरुडध्वजं श्रीहरिं, किम् इतः परं इत
उत्तरं किं करवाम किं कर्तव्यमिति विज्ञापयत्सु निवेदयत्सु सत्सु समीपगतः अन्ति-
कस्थ:, चतुराननो ब्रह्मा वासुकि सर्पराजम् । 'वासुकिस्तु सर्पराजोऽथ गोनस: '
इत्यमरः । समानयत समागमयतेत्यर्थः । इतः परं वासुक्यागमनेन भक्ति-
व्यमिति भाव: । इति इत्थमाशशांस आदिदेशेत्यर्थः ॥ तत इति ॥ ततः
अनन्तरं तथेति तथा भवत्वित्यर्थः । तस्य ब्रह्मणश्शासनमादेशं, प्रतिगृह्ण स्वीकृत्य,
बहि: बाह्यदेश प्रतीत्यर्थ: । 'सना नित्ये बहिर्बाये स्मातीतेऽस्तमदर्शने' इत्यमरः ।
निर्जिहाना निगच्छन्तः, निर्जरा देवाः समानग्रामाः एकग्रामवासिनो यूयमेव वासुकिं
सर्पराज
सान्त्वनेन प्रियवचनेन । 'सान्त्वनं प्रियभाषणम्' इत्यमरः । समानयत
समानयन कुरुध्वम् इति इत्थं, असुरवरान् बल्यादीन्, प्रार्थयामासुः प्रार्थनं चक्रुरित्यर्थः
॥ प्रागिति ॥ पाताळ पाताळलोकं जुषन्ते सेवन्त इति ते तथा । 'जुषी प्रीति-
सेवने' इति घातोः किप् । तथाभूतानां दारकुमारकाणां कळलपुत्रादीनां प्रवृत्तिं
वृत्तान्तम् । 'वार्ता प्रवृत्तिवृत्तान्तः' इत्यमरः । प्रागेव आदेशात् पूर्वमेव जिज्ञासवः
ज्ञातुमिच्छव; ते दनुजा असुराः प्रहृष्टास्सन्तुष्टास्सन्तः सद्य एव प्रार्थनासमकाल-
मेव मन्दरस्योद्धार; उद्धरणं तस्य बिलाध्वा रन्ध्रमार्गः तेनैव अवतेरुः अवतीर्णा
बभूवुरित्यर्थः ॥ प्रविशन्त इति ॥ प्रविशन्तः प्रवेशं कुर्वन्तः, ते दानवाः
अतर्कितम् असम्भावित यथा तथा उद्धृतः उत्पाटितः यः मन्दरः तस्य ये मूल-
-B-1 'आशशास"इति व्याख्यापाठः।
2. समानप्रामाणां - तादृशं समानजातीयमानेतुं नैवातिक्लेश: इति सूययति ॥
3. 'अतः परम्' इति मूलपाठः । "इतः परम् इति व्याख्यापाठः ।