नीलकण्ठविजयचम्पूः व्याख्यासहिता /273

तृतीयाश्वासः
 
'उत्क्षिप्तः प्रतनुरिवोपलो बलिष्ठैः

अद्विरिर्द्रागुदफ्पतदर्णवाद्विदूरे ॥ ५६ ॥
 

 
अपि च !,
 
>
 
२४७
 
"।
 
aउद्वान्तसागरपयोभर रिक्तगर्भ-

पर्यन्तकन्दरगळत्पवनौ गिरीन्द्रः ।
 
म
मग्नोत्थितः सलिलतो महता श्रमेण

निस्सीमनिःश्वसित खिन्न इवाबभासे ॥ ५७ ॥
 

 
आलक्ष्य च तदाश्रचर्यमानन्दमन्थरेषु बृन्दारकेषु, कृताथां
 
था
 
[commentary]
 
प्रत्यागच्छन् यः कमठः कूर्म:मः तस्य यत्कठोरं कठिन पश्चिमाङ्गं पृष्ठभागः ।
'कर्कशशं कठिननं क्रूरं कठोरं निष्ठुरं दृढम्' इत्यमरः । तस्य व्यासङ्गः सम्बन्धः तेन
प्रशिथिल:लः अजीर्णमुभुग्न इत्यर्थः । तथाविध:धः मूलसन्निवेश:शः मूलप्रदेश:शः, यस्य सः।
अं । अद्रिर्मन्दराचल:लः बलिष्ठैः केवलबलशालिंभि:लिभिः उत्क्षिप्तः बलाद्दूरे प्रपातित
इत्यर्थः । प्रतनुः सूक्ष्मः उपल:लः पाषाण इव अर्णवात्समुद्रात् । ल्यब्लोपे पञ्चमी ।
विदूरे उदपतत् पाताळादुदक्षिपत् । अत्र पातालात् द्राकूक् मन्दरोद्धारणार्थम् एवम्
ऊर्ध्वं उद्गच्छतः कूर्मस्य पृष्ठभागेन ऊर्ध्वदेशात् प्रक्षिप्तस्य मज्जतो मन्दरस्य सङ्घर्षणात्
श्लक्ष्णीभावः । ततः तत्पृष्ठावधूंन धूननपूर्वप्रक्षेपादर्णवं विहाय बंबलाइद्बलिष्ठोत्क्षिप्तलोष्टवद्दूरे
पातश्चासीदिति भावः । अपि चेति ॥ उद्वान्तानि उद्गीर्णानि यानि सागरपयांसि
तेषां भराः धुरः । 'भरोऽतिशयभारयोः' इति नानार्थमाला । तैः रिक्ताः
शून्या:याः 'गर्भा येषाषां ते तथाविधा ये पर्यन्तकन्दराः परिसरदर्य:यः तेभ्यो गळन्
निस्सरन्, पवनो वायुः यस्य स तथाभूतः गिरीन्द्रो मन्दरः सलिलतो जलान्मग्नो-
त्थितः । स्नातानुलिप्तवत्समासः । अत एव महता अधिकेन, श्रमेण आयासेन,
निस्सीमानि निर्मर्यादानि निःश्वसितानि यस्य स तथाभूतश्वांचासौ यः खिन्नः
वे खेदयुक्त: 'तः तादृशः 'पुमानिव आबभासे प्रचकाशे । अत्र पुमानिति शेषो बोघ्यः ॥
आलक्ष्येति ॥ तदाश्चर्ययं तं विस्मयमालक्ष्य दृष्ट्वा आनन्देन खुखेन, मन्थरा:
राः अलसाः, तथाभूतेषु देवेषु विनय:यः नमनादिः । 'विनयो नतिधर्मादिशिक्षा-
"
 
8
 
a. कमोमठोत्क्षिसंप्तं मन्दरमुत्प्रेक्षते कवि: - 57 पथेन ।
 
विः ५७ पद्येन ।