नीलकण्ठविजयचम्पूः व्याख्यासहिता /270

नीलकण्ठ विजये सव्याख्याने
 
[^१]मज्जति मज्जति - शैले पतति च '[^२]पततीह कुलमिदं घुद्युसदाम् ।

शरणं शरण शरणमतस्त्वमतस्त्वं शार्ङ्गधरेति प्रचुकुक्रुशे विबुधैः ॥ ५५ ॥
 

 
ततश्चकितसुरासुरस्तो मुसंस्तूयमानो भगवानरविन्दलोचनः प्रसाद-
€
 
र्णा
 
[commentary]
 
र्णांसि जलानि । 'अम्भोऽर्ण स्तोयपानी यनीरक्षीराम्बुशम्बरम्' इत्यमरः । तेषां
भरोऽतिशयः । 'भरोऽतिशयभारयोः' इति नानार्थमाला । तस्य स्वैरं स्वच्छन्दं
यथा तथा । 'मन्दस्वच्छन्दयोस्स्वैर : रः' इत्यमरः । यः उज्जागर:रः जागरूको, घोषः
नाद:दः । 'स्वाननिर्घोषनिद)र्ह्राद’ इत्यमरः । तेन भीषणो भयङ्करः । 'दारुणं भीषणं
भीष्मम्’ इत्यमरः । तथाविध पय: धः पयःकल्लोलिनीवल्लभः क्षीरसरित्पतिः येषु ते
तथाभूताः । अत्र कल्लोलिनी शब्दस्तरङ्गिणीशब्दपर्याय इति बोध्यम् । खेदेन
सन्तापेन, स्तम्भिताताः स्तब्धाः कृताः, ये किंपचानविबुधाः क्षुद्रदेवा:वाः । 'कद
र्ये कृपणक्षुदकिंपचानमितम्पचाः' इत्यमरः । 'विबुधौ देवविद्वांसौ ' इति नानार्थ-
माला च । तैः प्रारब्धाः उपक्रान्ताः, मूभूरि स्तवाः स्तुतयो येषु ते तथाभूताः ।
'स्तवः स्तोत्रं स्तुतिर्नुतिः' इत्यमरः । ते तथाविधाः केचित् एके एकक्षणाः मुख्य-
कालविशेषाः। । 'एकोऽन्यार्थे प्रधाने च ' 'निर्व्यापारस्थितौ कालविशेषोत्सवयोः क्षण: '
णः' इत्यमरः । गोविन्दस्य कुतूहलं कौतुकम् । 'कुतुकं च कुतूहलम्' इत्यमरः । विदधिरे
चकुक्रुरित्यर्थः ॥ मज्जतीति ॥ यत इति आदिः । शैले मन्दरपर्वते मज्जति मग्ने
सृ सति दिवि सीदन्तीति घुद्युसदः दे॒वाः । 'सत्सूद्विष– --' (3-2-61३.२.६१) इत्यादिना किक्विप् ।
तेषां कौतुकं कुतूहलं मज्जति मग्ननं भवतीत्यर्थः । वर्तमाने लट् । शैले पतति
गच्छति सति । 'पत्ललृ गतौ' इति घाधातोलेर्लटश्शत्रुारादेशः । धुद्युसदां कौतुकं च पतति
गच्छति । पूर्ववल्लट् । अतः कारणात् हे शार्ङ्गधर विष्णो त्वं भवानिह शरणं
रक्षकः । 'शरणं गृहरक्षित्रोः' इत्यमरः । इति इत्थं विबुधैः देवैः प्रचुकक्रुशे सेद-
रोदनमाहाह्वानं वा कृतमित्यर्थ:थः । 'क्रुश आह्वाने रोदने च' इति धातोर्भावे लिट् । अत्र
शार्ङ्गघधरेति विशेष्यं रक्षण सामर्थ्यसत्ताभिप्रायगर्भमिति परिकराङ्कुरालङ्कारः, 'साभि-
प्राये विशेष्ये तु भवेत्सपरिकरार:ङ्कुरः' इति लक्षणात् ॥ तत इति ॥ ततो विबुधा-
कोक्रोशानन्तरं चकिता भीता ये सुसरासुराः तेषां स्तोमेन संस्तूयमानः स्तुतः, भगवा-
i
 
3
 
1.
 
[^१] मज्जति = शत्रन्तस्य सप्तमी, मज्जति = प्रथमपुरुषैकवचनम् । एवं पततीत्यत्रापि ।
2
 
[^२] 'पततीह कौतुकं घुद्युसदारम्’ इति व्याख्यात्रभिमतः पाठः ।