नीलकण्ठविजयचम्पूः व्याख्यासहिता /267

तृतीयांश्वासः
पाधिथि गिरिवरादस्माद्धाभारावसन्नसुरासुर-

प्रतिपद कृतस्कन्धव्यत्याससम्भ्रमकम्पितात् ।

मणिभिरभितो यस्यां यस्यां भुवि स्खलितं कक्वचित्
-
समजनि खनिस्सा सा नाम स्थलेषु जलेषु च ॥ ५३॥
 

 
अपि च । विदूरादम्बरतलादापततोऽस्य महता वेगेन
प्रकीर्यमाणे पर्यन्तगते निरवशेषषं परिपीयमाने च दरीमुखैरेव परिसरगते
पयसि, शून्यमिवार्णवं मन्यमाना नभश्चरा निर्ममज्जुरुभयेऽपि भये ।
 

 
[commentary]
 
इत्यमरः । लमाःग्नाः संक्रान्ताः ते कणा एव तारा:राः । 'भं तारा तारकाप्युडु वा
स्त्रियाम् ।' इत्यमरः । परिणेमु:मुः परिणतिमापुः । इति इत्थम् प्रतीम:मः जानीमः
॥ पथीति ॥ पथि मार्गे, कचित्कुत्रचिद्भार:रः धूः तेन अवसन्नाः संपीडिताः ये
सुरासुराः तैः । प्रति॑ितिपदं, वीप्सायामव्ययीभावः । कृतः रचितः स्कन्धानाम् अंसानां
व्यत्यास:सः विपर्यासः, तद्भुजैजं विहाय एतद्भुजे वहनमेतद्भुजं विहाय तद्भुजे वहनमिति
भावः । तस्मिन् संभ्रमस्त्वरा तेन कम्पितात् चालितात् अस्माद्गिरिवरात् मन्द-
रात्, मणिभिः यस्यां भुवि भूमौ स्खलितम् । भावे क्त:तः । स्खलनं जातमित्यर्थः ।
स्थलेषु प्रदेशविशेषेषु जलेषु च सा सा भूः खनिः आकर:रः समजनि अभवत् ।
'खर्निः स्त्रियामाकरः स्यात्' इत्यमरः ॥ अपि चेति । दूरेति ॥ aदूराच्चिरंरका-
लगन्तव्यादित्यर्थः । 'bगगनतलात् अन्तरिक्षदेशात् आपततः पतनं कुर्वतः
इत्यर्थः । अस्य मन्दराद्रेः महता अधिकेन, वेगेन गतिशैघ्रचेर्येण, पर्यन्तः
आसन्देशस्तद्गते तं प्राप्ते पयसि, प्रकीर्यमाणे विक्षिप्ते सति दर्यः कन्दराः ता एव
मुखानि मुखभागाः तैरेव मुखैः वदनैः । श्लिष्टरूपकमेतत् । परिसरगते केवल-
समीपदेशशं प्राप्ते पयसि निरवशेषं निश्शेषं परिपीयमाने पीते सतीत्यर्थः । अर्णवमधि
ब्धिं शून्यमिव रिक्तमिव । 'असारं फल्गु शून्यं तु वशिकं तुच्छरिक्तके' इत्यमरः ।
मन्यमाना जानन्तः, नभसि चरन्तीति नभश्चराः देवासुराः उभये च भये भीतौ
निर्ममज्जु: ममाजुः मग्ना बभूवुरित्यर्थः । एतावानायासः वृथा सञ्जात इत्यभिप्रायेण भीता
 
"
 
200
 

 
a. 'विदूरात्' इति मूलपाठः ।
 

 
b. 'अम्बरतलात्' इति मूलपाठः ।
 
N
 
२४१
 
- 31