नीलकण्ठविजयचम्पूः व्याख्यासहिता /266

२४०
 
नीलकण्ठविजये संव्याख्याने
 
स्फुटितकमलजाण्डभाण्डप्रचण्डखस्वेनोत्प्रेक्षण-

क्षुभितविबुधमुक्तहाहारवैश्वाहसीदच्युतः ॥ ५१ ॥
 

 
निर्मग्नमन्दरमणि तिसम्प्रदिग्धा

निष्पेरतुम्बरतले पयसः कणा ये ।

लग्नाश्विराय लिंचिराय लिकुचामलकाम्रमात्राः

तारास्त एव परिणेमुरिति प्रतीमः ॥ ५२ ॥
 

 
[commentary]
 
उत्पद्यमाना ये लोला:काः तरलाः, कल्लोलास्तरङ्गाः तेषां यः कोलाहल:लः कलकलध्वनिः
तस्य व्यतिकरः संपर्क:कः तेन । अथवा, स्खलंलदचलस्य उद्भवल्लोलकल्लोलानां चेति
द्वयोंययोर्यौ कोलाहलोलौ तयो स्सम्पर्क:कः तेनेति वा बोध्यम् । बधिरा:राः अश्रोत्रेन्द्रियकल्पाः
भ्रमन्तो घूर्णमानाः कूर्मनकक्रद्विपा कच्छप ग्राहगजा:जाः । 'कूर्मे कमठकच्छपौ', 'ग्राहो-
ऽवहारो नक्रस्तु', 'द्विरदोऽनेकपो द्विपपः’ इति च अमरः । तेषां यानि क्रन्दितानि ।
भावे क्तः । रोदनान्याह्वानानीति वार्थः । 'क्रन्दितं रुदिताहाह्वाने' इति नानार्थ-
'माला । तैः स्फुटितं कर्तरि क्त:तः । स्फोटं विदळनं प्राप्तमित्यर्थः । यत्कमलजस्य
ब्रह्मण: अॅणः अण्डडं कोश:शः । 'पेशी कोशो द्विहीनेऽण्डम्' इत्यमरः । तदेव भाण्डं
कटाहुरूपभाजनम् । 'सर्वमापन भनं भाण्डं पात्रामत्रे च भाजनम्' इत्यमरः ।
तस्य न् तस्य यः प्रचण्डस्वनः दुस्सहध्वनिः स इत्येवं यदुत्प्रेक्षण उणं ऊहः तेन क्षुभिताः
क्षोभं तारळ्यं प्रापिताः, ये विबुधा देवाः तैः मुक्ताः कृता हाहारवाः हाहाध्वनयः
तैश्च अच्युतः श्रीहरिः अहसीत् हाससं चकारेत्यर्थः । को वा तत्त्वज्ञः पामरानमरान्
दृष्ट्वानः न हस्सतीति भावः ॥ निर्ममेग्नेति ॥ निमम:र्मग्नः नितरामापातालं मज्जनमाश्रित
इत्यर्थः । यो मन्दरः तस्य ये मणय:-
यः वज्रादयः तेषां द्युतयः । 'भाश्छविर्द्युतिदीप्तयः'
इत्यमरः । तासिभिस्सह प्रदिग्धाः व्याप्ताः, लिप्ता इति वाऽर्थः । पयसः क्षीरस्य ।
'पयः क्षीरं पयोऽम्बु: च.’ इत्यमरः । ये कणाः लेशाः । 'लवलेशकणाणव:'
वः' इत्यमरः । अम्बरतले व्योम्नि । "'व्योम पुष्करमम्बरम्' इत्यमरः । निष्पेतुः
उत्पतनं चक्रुरित्यर्थः । लिकुचामलकाम्राणि लिंलिकुचामलकचूतफलानि प्रमाणं येषां
ते तथा । 'प्रमाणे द्वयसज्दमंघ्नञ्मात्रच: १चः (5-2-37 ५.२.३७) इति मात्र च्प्रत्ययः ।
'लकुचो लिकुचो डहु:हुः' 'तिष्यफला त्वामलकी त्रिषु' 'आम्रश्चचूतो रसालोऽसौ '
' इति च अमरः । चिराय चिरकालात् । 'चिराय: चिररात्राय- चिरस्याद्याश्विचिरार्थकाः
 
’