नीलकण्ठविजयचम्पूः व्याख्यासहिता /265

ततश्च ।
 
तृतीयाश्वासः
 

 
सुरासुरकरोदरस्खलितशैलमूलस्थल

स्थितोपलतलाहतिक्षुभितसिन्धुबन्धूत्थितः

भ्रमत्ति मितिमिङ्गिलभ्रमितवालकोलाहलैः
 
।
 

समं निखिलमम्बरं परिववार तारस्वनः ॥ ५० ॥

 
स्खलदचलसमुद्भवल्लोलकल्लोलकोलाहल-

व्यतिकरबधिरभ्रमत्कूर्मनक्रद्विपक्रन्दितैः ।
 
7
 
२३९
 
.
 

 
[commentary]
 
परमात्मनि' इति 'नानार्थमाला । विलोकयन्तः पश्यन्तः अमराणां देवानां
ओघाः स्तोमाः । 'स्तोमौघनिकरत्रात व्रात' इत्यमरः । चेतसा चित्तेन । 'चित्तं तु
चें चेतो हृदयम्' इत्यमरः । कार्यम् अमृतप्राप्त्युपायानुचिन्तनादिरूपं कर्म तदेव
भारो धू:धूः तं परिजहुः परितत्यजुरित्यर्थः । उभये द्वितये ते देवासुराः,
पाणिभिर्हस्तैः समुद्र इति शेषः । शैलस्य अद्रेर्भारं वहनम् 'डु भृञ् धारणे' इति
घात धातोर्भावे घञ्प्रत्ययः । यद्वा शैल एव भारः तमित्यर्थः । परिजहुः परिजहुः ।
ह्रुः । मन्दरमुदधौ परिपातयामासुरिति भावः । अथ दूरादूर्ध्वदेशादर्णवे मन्दरे पातिते
तदा महानारवः उदभूदित्याशयेनाह ॥ सुरासुरेति ॥ सुरासुराणां देवासुराणां
करोदराणि हस्ततलानि तेभ्य:यः स्खलितः च्युतो यः शैल: मन्दरलः मन्दरः, तस्य यन्मूल-
स्थलं अधस्तलप्रदेशः तस्मिन् ये स्थिता उपलाश्शिलाः तेषां तलानि अधः
प्रदेशा:शाः । 'तलं स्वरूपाघधरयोः' इति नानार्थमाला । तैराहति:तिः आघात:तः तया
क्षुभितः क्षोभं तारळ्यं प्रापितः, स चासौ यः सिन्धूनां सरितां बन्धुः स्वजनः ।
समुद्र इति तात्पर्यार्थ:थः । 'देशे नदविशेषेऽब्धौ सिन्धुर्ना सरिति स्त्रियाम्
(' 'सगोत्रंरबान्धवज्ञा तिबन्धुस्वस्वजनास्समा: माः' इति च अमरः । 'बन्धू बन्धूकबान्धवौ'
इति नानार्थमाला च । तस्मादुत्थित उत्पन्नः, तारध्वनिः उच्चरवः भ्रमन्तः
विघूर्णमाना ये तिमयः मत्स्यविशेषा:षाः तिमिङ्गिलास्तद्भक्षकमत्स्यविशेषाः । 'राजी-
वश्शकुलस्तिमिः' । 'तिमिङ्गिलादयश्चाथ' इति च अमरः । उभयेषां तेषां भ्रमितानि
विघूणितानि यानि वालानि वालधयः तेषां कोलाहला: कलकला:लाः कलकलाः 'कोलाहल:
कलकुललः कलकलः’ इत्यमरः । तैस्तैस्समं निखिलं कृत्स्नं अम्बरं परिववार आवृतिं चकार
॥ स्खलदिति ॥ स्खलन् मज्जनून् योऽचलो मन्दरः, तेन करणभूतेन उद्भवन्तः
 
स