नीलकण्ठविजयचम्पूः व्याख्यासहिता /258

२३२
 
नीलकण्ठविजये सव्याख्याने
 
अन्ये चक्षमिरे न तद्भवति का श्लाघाऽत्र शाखामृगैः

आनीताश्च निपातिता हि जलधौ शैलास्समूला इति ॥ ४६॥

 
इत्थमतिभारभङ्गुरास्सुरासुरा यावदासेदुरन्तिकं दुग्धनिधेस्ताव -
दुद्वेग:गः श्वेतद्वीपसदामुदजृम्भत ।
 

 
'पश्यत पश्यत पर्यन्ते, नीयमानं महागिरिम्, पातयिष्यते
नूनमत्रायमर्णवे, परिप्लावयिष्यते च स निश्शेष मिदमन्तरीपं, तदद्यैव
 

 
[commentary]
 
प्रापणे' इति धातोर्भावे ल्युट्प्रत्ययः । कथं अशक्यमित्यर्थः । रावणापेक्षयैते महाशूरा
इत्यर्थः । अस्ताविषुः स्तुतिं चक्रुः । अन्ये च । चकारस्त्वर्थे । असज्जनास्तु
भगवता भगवत्सहायेनेत्यर्थः । पुरा, शाखामृगैर्वान रैस्समूलारश्शैला आनीता आहृताः
जलधौ अम्बुधौ निपातिता हि निपतिताः कृताः खलु । अत्र गिरिनयने श्लाषा
घा स्तुतितिः का कियतीत्यर्थः । इत्येतत् श्लाघनं न चक्षमिरे न सेहिरे । 'क्षमूष्

सहने' इति घाधातोर्लिट् । तदानीमप्यसज्जनाः अवर्तन्तैवेति भावः ॥ इत्थमिति ॥
इत्थम् एवंप्रकारेणातिभारोऽत्यन्तभारः । 'भारो भरे वीवघेधे च पलानां द्विसहस्रके'
इति नानार्थमाला । तेन भङ्गराः आनताः । 'भञ्जभासमिदो घुरच्' (3-2-161३.२.१६१)
इति भञ्जधातो:तोः घुरचच्प्रत्ययः । सुरासुरा:राः दुग्धनिषे:धेः क्षीरसमुद्रस्य अन्तिकं
सी समीपं यावदासेदुः आजग्मुः तावत् श्वेतद्वीपे सीदन्तीति श्वेतद्वीपसदः ।
'सत्सूद्विष --’ ( 3-2-61३.२.६१) इत्यादिना 'पद्षद्लृ' धातोः किक्विप्प्रत्ययः । तेषां
—
सुतरामतितरामित्यर्थः । उद्वेग:गः भीति:तिः । 'स्यात्पूंपूगफलमुद्वेग उद्योगो भीतिदुर्गम'
इति नानार्थमाला । उदजजृम्भत प्रादुरभूत् । यावत्तावच्छन्ब्दावत्र अवध्यर्थकौ ।
' 'यावत्तावच्च साकल्येऽवधौ मानेऽवधारणे' इत्यमरः । अथ श्वेतद्वीपवासिन उपरि
पातयिष्यन्ते मन्दरमिति भीतास्सन्तः तत्र स्थातुमन्यत्र गन्तुं ऊर्ध्वमुत्पतितुमपि
न शक्नुवन्तस्सन्तः परस्परं बहुधा विवादयामासुः । तं विवादकोलाहलं
श्रुत्वा भगवान् वैष्णवपारिषदशिरोमणिः विष्वक्सेनो बहिरागत्य मन्दरानयन
नं दृष्टाट्वा तत्सर्वं भगवते निवेदयामासेत्याशयेनाह ॥ पश्यतेति ॥ पर्यन्ते परिसरदेशे
नीयमानमानीयमान *नं महागिरि 'रिं मन्दराद्रिरिं तत्स्वरूपापरिज्ञानात्तेषां तन्नामनिर्देश
 
f
 
• इति भावः । पश्यत पश्यत ईक्षध्वमीक्षध्वम् । 'नित्यवीप्सयो: योः' ( 8-1-4८.१.४)
इत्याभीक्ष्ण्ये द्विर्भावः । अत्रार्णवेऽस्मिन्नब्धधौ अयमद्रिः निपातयिष्यते निपातनं