नीलकण्ठविजयचम्पूः व्याख्यासहिता /257

तृतीया श्वासः
एतत्पर्वतपक्षतिक्षतिकृतो मूर्खस्य दौष्कर्म्यमि-

त्यायस्ताः पथि पर्यभाषिषत ते सर्वे सुपर्वेश्वरम् ॥ ४५ ॥
 

 
अपि च 1.
 

 
भग्नो यस्य [^१]दशाननः प्रचलने किञ्चित्प्रवृत्तः पुरा

शक्ययं तस्य गिरेः कथं नयनमित्यस्ता विषुस्साधवः ।
 
२३
 
Mi
 
"
 

 
[commentary]
 
असौ गिरिर्मन्दरः वाचैव गच्छेति वाङ्मात्रेण नेतुमुद्दिष्टदेशं गमयितुं क्षमोऽर्हः ।
[^२]पूर्वमेतस्य पक्षसत्त्वादिति भावः । स्कन्धाः अंसाश्च शिरांसि शीर्षाणि च
स्कन्धशिरः । 'द्वन्द्वश्च प्राणितूर्यसेनाङ्गानाम् (2-4-2२.४.२) इत्येकवद्भावः । 'स्कन्धो
भुजशिरोऽसोऽस्त्री' 'उत्तमाङ्गं शिरश्शीर्षम्’ इति च अमरः । भग्नं नष्टप्रायं यत्
स्कन्धशिरः तस्य घधराः तथाभूतैश्च पयोधरादिशब्दवदत्रापि 'धृ' धातोः पचाद्यच् ।
दिविचरैः देवैः असुरैः अस्माभिः अद्येदानीम् इत्थमेवम्, उपह्यते धृतो भवतीति यत्

तदेतद्वहनमित्यर्थः । पर्वतानां मन्दरप्रभृतिनगानां पक्षतय:यः पक्षमूलानि । 'स्त्री
पक्षति: पक्षतिः पक्षमूलम्’ इत्यमरः । तासां क्षतिकृतः नाशं कृतवत:तः मूर्खस्य बालिशस्य ।
'मूर्खवैधेयवालिशी:शाः' इत्यमरः । दुष्कर्मैव दौंदौष्कर्म्यम्, दुश्चेष्टितमित्यर्थः । स्वार्थे
व् ष्यञ् । पूर्वमनेन॒ इन्द्रेण अनभिज्ञेन पर्वतपक्षाणां छेदनादिति भावः । इति इत्थमा-
यस्ताः आयासविशिष्टाः ते देवासुराः पथि मार्गे सुपर्वणां देवानामीश्वरं पतिमिन्द्रम् ।
'ईश्वरः पतिरीशिता' इत्यमरः । पर्यभाषिषत निनिन्दुः, उपालम्भयांचकुक्रुरित्यर्थः ।
परिपूर्वस्य भाषते:तेः निन्दार्थत्वमाह अमर:रः -- 'यस्सनिन्द उपालम्भस्तत्र स्यात्परिभाष-
णम्' इति ॥ अपि चेति । भग्नेति ॥ साधवः सज्जनाः । 'सभ्यसज्जनसाधवः'
इत्यमरः । पुरा पूर्वकल्पपे दशाननो रावणः यस्य अद्रेः प्रचलने प्रकम्पने। 'चलनं कम्पनं
कम्प्रपम्' इत्यमरः । किञ्चिदीषत् प्रवृत्त उद्युक्तस्सन्म: भङ्गं प्राप्तः तस्य तथावि-
धस्येति तात्पर्यार्थः । गिरेः पर्वतस्य, नयनं उत्पाट्य उत्तरदेशप्रापणमित्यर्थः । 'णीञ्
 
।
 
अत्येक्षुदशैलाः
 
1.
 
[^१] दशाननः यस्य चलने अभग्नः, तस्यैवाधुना नयनं श्लाघास्पदमिति साधुवादः ॥
ला: अन्ये क्षुद्रशैलाः शाखामृगैरप्यानीताः, काऽत्र वाश्लाघा इति व्यक्तिमेभेदान्निन्दा असाधुवादः इति
 
व्यक्तम् ॥
 

 
[^२
 
2.] पर्वतानां पूर्ववं सपक्षता क्लेशावहाभूतत्, अधुना तेषामेव विपक्षता क्लेशावहा
जाता इत्यनेन मित्रशत्रुभावः कालमैदभेदेन सुखदुःखावहः इति द्धोयोतितम् ॥