2023-06-05 16:40:22 by ambuda-bot
This page has not been fully proofread.
नीलकण्ठ विजये सव्याख्याने
अपि च । पुनरक्लेशमानीयमाता पत्या सह कात्यायनी
रुचिरान् प्रदेशान् पश्यन्ती विविधानि वस्तूनि परिपृच्छन्ती प्रणयिनम-
भीक्ष्णं प्रसन्नेन चेतसा स्थापयिष्यतोऽपि गिरिमनुजगृहे देवासुराननु -
जगृहे ।
S
उड्डीय स्वयमुत्पतन् गिरिरसौं वाचैव नेतुं क्षमो
भग्नस्कन्ध शिरोधरैर्दि विचरै रित्थं यदद्योद्यते ।
0
प्रतिरोधो निरोधः तस्मात् । अत्र पार्श्वभाग एंव निलीयमानस्तत्राविदितस्सन्
वर्तमानोऽत एव भग्नं कुण्ठीभूत तेजः दीप्तिर्यस्य स तथाभूतः त्विषाम्पतिस्सूर्योऽपि
दिवो अह्नि प्रवर्तितः प्रदीप इव रजकादिधृत स्थूलदीप इव ददृशे दृष्टः । तेजस्व्यपि
कः व्याप कमहातेजस्विसन्निधौ भासेत 'प्रबलेन दुर्बलस्य बाघ' इति न्यायादिति भावः
॥ अपि चेति ॥ पत्या घवेन शिवेन सह [ 'धवः प्रियः पतिर्भर्ता' इत्यमरः ।
अक्लेशमनायास यथा तथा आंनीयमानाः याप्यमानाः रुचिरान् मनोहरान् देशान्
जनपदान् पश्यन्ती वीक्षमाणा अंत एव विविधानि बहुविधानि वस्तूनि प्रणयिनं पर शिवं
अमीक्षण शश्चत् । 'युक्ते द्वे सांप्रतं स्थानेऽमीक्ष्णं शश्वदनारतम्' इत्यमरः । परि-
पृच्छन्ती पृच्छां कुर्वन्ती दयामयी कृपाप्रचुरेत्यर्थः । कात्यायनी महादेवी उमादेवी
अपिहोच पुनः पुनश्चापीत्यर्थः । प्रसन्नेन प्रसादविशिष्टेन चेतसा अन्तःकरणेन
S
,
अनुजः हिमवत्सुतः सैनाकः तस्य गृहे सदनीभूतसमुद्रे गिरिं मन्दरपर्वतम् ।
पक्षच्छे दिनो महेन्द्रीविभ्यतो हिमवत्तनूजमैनाकस्य समुद्र एव स्थितत्वादिति
भावः । स्थापयिष्यतो निघास्यतः । णिजन्तांत् तिष्ठते: 'लट: सद्वा' (3-3-14) इति
ऌटरशत्रादेशः । देवासुरान, विरोधस्य असार्वदिकत्वात् 'येषां च विरोधश्शाश्व-
तिक:' (2-4-9) इत्येकवद्भावाभावः । अनुजगृहे अनुग्रहं चकारेत्यर्थ: । केचित्तु
अक्लेश यथा तथा रुचिरान् स्वावासयोग्यां नित्यर्थः । देशान् पत्या सह नीयमाना
दयामयी। अपि च पुनः विविधानि भविष्यन्तीति शेषः । वस्तूनि परिपृच्छन्ती
कात्यायनी प्रणयिनमतिप्रीतिपात्रमपि गिरिं पश्यन्ती अनुजगृहे स्थापयिष्यतो देवासुरान्
- प्रसन्नेन चेतसा अभीक्ष्णमसकृत् पत्यासहानुजगृहे शेषं पूर्ववदित्यन्वयं कथयन्ति ॥
उड्डीयेति ॥ ततः अनुग्रहानन्तरं प्राकू प्रथमं, उड्डीय उड्डीनं कृत्वा । 'प्रडीनो-
ड्डीनसण्डीनान्येताः खगगतिक्रिया:' इत्यमरः । उत्पतन् उत्पतनं कुर्वन्, अत एव
1: 'दयामयी' इति पाठः मूले न दृश्यते ।
2
."
अपि च । पुनरक्लेशमानीयमाता पत्या सह कात्यायनी
रुचिरान् प्रदेशान् पश्यन्ती विविधानि वस्तूनि परिपृच्छन्ती प्रणयिनम-
भीक्ष्णं प्रसन्नेन चेतसा स्थापयिष्यतोऽपि गिरिमनुजगृहे देवासुराननु -
जगृहे ।
S
उड्डीय स्वयमुत्पतन् गिरिरसौं वाचैव नेतुं क्षमो
भग्नस्कन्ध शिरोधरैर्दि विचरै रित्थं यदद्योद्यते ।
0
प्रतिरोधो निरोधः तस्मात् । अत्र पार्श्वभाग एंव निलीयमानस्तत्राविदितस्सन्
वर्तमानोऽत एव भग्नं कुण्ठीभूत तेजः दीप्तिर्यस्य स तथाभूतः त्विषाम्पतिस्सूर्योऽपि
दिवो अह्नि प्रवर्तितः प्रदीप इव रजकादिधृत स्थूलदीप इव ददृशे दृष्टः । तेजस्व्यपि
कः व्याप कमहातेजस्विसन्निधौ भासेत 'प्रबलेन दुर्बलस्य बाघ' इति न्यायादिति भावः
॥ अपि चेति ॥ पत्या घवेन शिवेन सह [ 'धवः प्रियः पतिर्भर्ता' इत्यमरः ।
अक्लेशमनायास यथा तथा आंनीयमानाः याप्यमानाः रुचिरान् मनोहरान् देशान्
जनपदान् पश्यन्ती वीक्षमाणा अंत एव विविधानि बहुविधानि वस्तूनि प्रणयिनं पर शिवं
अमीक्षण शश्चत् । 'युक्ते द्वे सांप्रतं स्थानेऽमीक्ष्णं शश्वदनारतम्' इत्यमरः । परि-
पृच्छन्ती पृच्छां कुर्वन्ती दयामयी कृपाप्रचुरेत्यर्थः । कात्यायनी महादेवी उमादेवी
अपिहोच पुनः पुनश्चापीत्यर्थः । प्रसन्नेन प्रसादविशिष्टेन चेतसा अन्तःकरणेन
S
,
अनुजः हिमवत्सुतः सैनाकः तस्य गृहे सदनीभूतसमुद्रे गिरिं मन्दरपर्वतम् ।
पक्षच्छे दिनो महेन्द्रीविभ्यतो हिमवत्तनूजमैनाकस्य समुद्र एव स्थितत्वादिति
भावः । स्थापयिष्यतो निघास्यतः । णिजन्तांत् तिष्ठते: 'लट: सद्वा' (3-3-14) इति
ऌटरशत्रादेशः । देवासुरान, विरोधस्य असार्वदिकत्वात् 'येषां च विरोधश्शाश्व-
तिक:' (2-4-9) इत्येकवद्भावाभावः । अनुजगृहे अनुग्रहं चकारेत्यर्थ: । केचित्तु
अक्लेश यथा तथा रुचिरान् स्वावासयोग्यां नित्यर्थः । देशान् पत्या सह नीयमाना
दयामयी। अपि च पुनः विविधानि भविष्यन्तीति शेषः । वस्तूनि परिपृच्छन्ती
कात्यायनी प्रणयिनमतिप्रीतिपात्रमपि गिरिं पश्यन्ती अनुजगृहे स्थापयिष्यतो देवासुरान्
- प्रसन्नेन चेतसा अभीक्ष्णमसकृत् पत्यासहानुजगृहे शेषं पूर्ववदित्यन्वयं कथयन्ति ॥
उड्डीयेति ॥ ततः अनुग्रहानन्तरं प्राकू प्रथमं, उड्डीय उड्डीनं कृत्वा । 'प्रडीनो-
ड्डीनसण्डीनान्येताः खगगतिक्रिया:' इत्यमरः । उत्पतन् उत्पतनं कुर्वन्, अत एव
1: 'दयामयी' इति पाठः मूले न दृश्यते ।
2
."