नीलकण्ठविजयचम्पूः व्याख्यासहिता /253

तृतीया श्वासः
 
२२७
 
1 समुद्धृत्य तमा रसातलप्रतिष्ठमपि सद्यस्समारोपितं कलममिव
लीलया प्रस्थिताः दुग्धार्णवं प्रति देवासुराः ।
 

 
अशिथिलशिखरम् अग्रकम्पनितम्बम् अखण्डितगण्डोपलम् अनु-
ज्झितनिर्झरप्रवाहम् अस्फुटितपर्यन्तदर्यन्तरम् अभञ्जिततरुपुञ्जम् अनु-
त्खातलतावितानम् अस्पन्दमृगबृन्दम्
अनुद्भ्रान्तशकुन्तम् अव्यापन्न-

 
[commentary]
 
सौघोधोत्सेधविटङ्कसङ्घा यस्मिन् तत्तथाभूतम्, अजनि आसीदित्यर्थः ॥ समुद्धधृत्येति ॥
आरसायास्तलं पाताळावधि, प्रविष्टं व्याप्य संस्थितमपीत्यर्थ:थः । तं मन्दराद्रिं सद्यः
तत्क्षणे समारोपिततं निखातं कलमं ब्भं व्रीद्घोह्योष घिधिसस्यमिव । 'कलमभश्शालले खिन्ये
शारेंरे लाक्षारसेऽङ्कुरे' इत्यमरः । लीलया भगवदनुग्रहप्रयुक्तानायासविलासेन
समुद्धृत्य उत्पाटट्य । धृत्वेत्यर्थः । देवासुरा:राः दुग्धार्णवं क्षीरसमुद्रं प्रति
प्रस्थिताः प्रययुः । अथ तद्वहनचातुर्ययं वर्णयति ॥ अशिथिलेति ॥ देवासुराः
मन्दराद्रिरिं, इतोऽतिरिक्ततं सर्वं द्वितीयान्तं क्रियाविशेषणमिति बोध्यम् । अशि--
थिलान्य विगळनानि शिखराणि शृङ्गाणि यस्मिन् कर्मणि तत्तथा । 'कूटोऽस्त्री
शिखरं शृङ्गम्' इत्यमरः । अप्रकम्प:पः अलोलः, नितम्ब:बः कटकदेश: यस्मिन्
शः यस्मिन्कर्मणि तत्तथा । 'कटकोऽस्त्री नितम्बोऽद्रेः' इत्यमरः । अखण्डिताः अशकल:-
लीकृता:ताः गण्डोपलां:लाः यस्मिन् कर्मणि तत्तथा । 'गहह्वरं गण्डशैलास्तु च्युतास्स्थूलोपला
गिरे: "रेः’ इत्यमरः । अनुज्झितः निर्झराणां गिरिनदीनां प्रवाह:हः प्रवहनं यस्मिन् कर्मणि
तत्तथा । 'प्रवाहीहो निर्झरो झर : रः' इत्यमरः । यथापूर्ववं प्रवहन्तः प्रवहन्त्येवेति
भावः । अस्फुटिता:ताः अविदळिताः पर्यन्तदर्यन्तराः समीपवर्तिकन्दरमध्यदेशा
यस्मिन् कर्मणि तत्तथा । 'पर्यन्तभूः परिसर : रः' 'दरी तु कन्दरो वाऽस्त्री' इति च
अमरः । अभञ्जिताः अभ्रंशिताः तरूणां वृक्षाणां पुञ्जा राशयो यस्मिन् कर्मणि
तत्तथा । 'स्यान्निकाय:यः पुञ्जराशी' इत्यमरः । अनुत्खातम् अनुत्पाटितलतानां वल्लीनां
वितान पूंगोंनं पूगो यस्मिन् कर्मणि तत्तथा । 'वल्ली तु व्रततिर्लता' 'पूगो वितानं
प्रकरः' इति च अमरः । अस्पन्दं निश्चलं, मृगाणां बृन्दं समुदायो यस्मिन् कर्मणि
तत्तथा । अनुदुद्भ्रान्ता:ताः अभ्रमिता अनुत्थापिता वा, शकुन्ताः पक्षिणो यस्मिन्
कर्मणि तत्तथा । 'शकुन्तपक्षिशकुनि' इत्यमरः । अव्यापन्नाः विपदमप्राप्ताः
 
।
 
चैं
 
..
 
पन्नगा:गाः यस्मिन् कर्मणि तत्तथा । 'आपन्न आपत्प्राप्तः स्यात्' 'उरगः पन्न-
गो· भोगी' इति च अमरः । अस्तब्धः अनिरुद्धः सिद्धानां चारणानां
 
~