2023-06-05 16:40:21 by ambuda-bot
This page has not been fully proofread.
२२२
नीलकण्ठ विजये व्याख्याने
इति स्वेन स्वेन व्यवसित धियः करियपसुताः
समेता गर्जन्तरसपदिनचलंयामासुरचलम् ॥ ४१ ॥
तदानीं च ।
**jraz M
1 निष्पतद्रुममुत्पतत्खगमद्भुतस्खलदश्मभू-
जर्झरसुतनिर्झराम्बुझळझळावभैरवम् ।
गर्भगहर निर्भर भ्रमदुद्भटानिलपूरित-
कन्ददन्तरकन्दरं किल मन्दरं ददृशुर्जनाः ॥ ४२ ॥
-₁
वृथवस्थितं मुघावस्थानं च जहित उत्सृजत । तस्मादेव घातोर्लोट् । इति इत्थं
स्वेन स्वेन स्वयं स्वयं व्यवसिता निष्कृष्टा धियो बुद्धयो येषां ते तथा समेता
मिळिताः काश्यप॑सुताः उभयेऽपि देवासुराः गर्जन्तः हर हरेति वक्ष्यमाणप्रकारेण
नंदन्तस्सन्तः संपदि तत्क्षण मन्दरं चर्लेयामासुः चञ्चलयाञ्चक्रुः । चलशब्दात् 'तत्क-
रोति'इति णिजन्तात्, 'कास्प्रत्ययात्' (3-1-35)इत्यादिनाऽऽम्यामन्तादस्तेरनुप्रयोगः
॥ निष्पतदिति ॥ तदानी चलीकरणसमये जनाः मन्दराद्रि निष्पतन्तः निपतन्तः
द्रुमाः वृक्षाः यस्मात्स तथाभूत उत्पतन्तः उपर्युद्गच्छन्तः खगाः पक्षिणः यस्मात्स
तथाभूतम् ।" अद्भुतमाश्चर्य यथा तथा स्खलन्तः "निपतन्तः ये अश्मानः पाषाणाः
तेभ्यो भवन्तीत्यश्मभुवः ये जंझराः ध्वनयः । 'जर्झरो निनदे शक्रध्वजे शीर्णे च
वाच्यवत्' इति नानाथमाला । तैस्सह स्रुताः । कर्तरि क्तः । प्रसरन्त इत्यर्थः ।
ये निर्झरा: प्रवाहाः "प्रवाही निर्झरो झरः' इत्यमरः । तेषों यान्यम्बूनि तेषां
झळझळेति ये आरवाः ध्वनयः तैः भैरव: भीषणः ।' 'भैरवो ना क्षेत्रपालभर्गयो-
भीषणे त्रिषु' इति नानाथमाला । गर्भः कुक्षिदेशः । 'कुक्षिभ्रूणार्भका गर्भाः'
इत्यमरः । तस्मिन् यानि गहराणि देवखातबिलानि । 'देवखातविले गुहा ।
गह्वरम्—' इत्यमरः । तेषु निर्भरम् अत्यन्तम् । 'अतिमात्रोद्ाढर्निरम्' इत्यमरः ।
प्रमन् घूर्णमानः उद्भट: बलवान् महानिति वाऽर्थः । 'स्यादुद्भस्तु महति बलवत्यपि
सङ्गरे' - इति धनञ्जयःजयोऽनिलो वायुः तेन पूरितः अत एव क्रन्दन्
SAS E
Se
4
११·फीट-1." "निष्पतदुर्मम्"--(342) पद्ये चलीकरणसमये' 'मन्दरकम्पनस्य पुरह-
रानुकम्पनस्य चानुगुणवृत्तयुतं नटराजनाट्य समयगीतवत् श्रुतिमधुरं रसिकसाक्षिकं भवति ॥
ji
नीलकण्ठ विजये व्याख्याने
इति स्वेन स्वेन व्यवसित धियः करियपसुताः
समेता गर्जन्तरसपदिनचलंयामासुरचलम् ॥ ४१ ॥
तदानीं च ।
**jraz M
1 निष्पतद्रुममुत्पतत्खगमद्भुतस्खलदश्मभू-
जर्झरसुतनिर्झराम्बुझळझळावभैरवम् ।
गर्भगहर निर्भर भ्रमदुद्भटानिलपूरित-
कन्ददन्तरकन्दरं किल मन्दरं ददृशुर्जनाः ॥ ४२ ॥
-₁
वृथवस्थितं मुघावस्थानं च जहित उत्सृजत । तस्मादेव घातोर्लोट् । इति इत्थं
स्वेन स्वेन स्वयं स्वयं व्यवसिता निष्कृष्टा धियो बुद्धयो येषां ते तथा समेता
मिळिताः काश्यप॑सुताः उभयेऽपि देवासुराः गर्जन्तः हर हरेति वक्ष्यमाणप्रकारेण
नंदन्तस्सन्तः संपदि तत्क्षण मन्दरं चर्लेयामासुः चञ्चलयाञ्चक्रुः । चलशब्दात् 'तत्क-
रोति'इति णिजन्तात्, 'कास्प्रत्ययात्' (3-1-35)इत्यादिनाऽऽम्यामन्तादस्तेरनुप्रयोगः
॥ निष्पतदिति ॥ तदानी चलीकरणसमये जनाः मन्दराद्रि निष्पतन्तः निपतन्तः
द्रुमाः वृक्षाः यस्मात्स तथाभूत उत्पतन्तः उपर्युद्गच्छन्तः खगाः पक्षिणः यस्मात्स
तथाभूतम् ।" अद्भुतमाश्चर्य यथा तथा स्खलन्तः "निपतन्तः ये अश्मानः पाषाणाः
तेभ्यो भवन्तीत्यश्मभुवः ये जंझराः ध्वनयः । 'जर्झरो निनदे शक्रध्वजे शीर्णे च
वाच्यवत्' इति नानाथमाला । तैस्सह स्रुताः । कर्तरि क्तः । प्रसरन्त इत्यर्थः ।
ये निर्झरा: प्रवाहाः "प्रवाही निर्झरो झरः' इत्यमरः । तेषों यान्यम्बूनि तेषां
झळझळेति ये आरवाः ध्वनयः तैः भैरव: भीषणः ।' 'भैरवो ना क्षेत्रपालभर्गयो-
भीषणे त्रिषु' इति नानाथमाला । गर्भः कुक्षिदेशः । 'कुक्षिभ्रूणार्भका गर्भाः'
इत्यमरः । तस्मिन् यानि गहराणि देवखातबिलानि । 'देवखातविले गुहा ।
गह्वरम्—' इत्यमरः । तेषु निर्भरम् अत्यन्तम् । 'अतिमात्रोद्ाढर्निरम्' इत्यमरः ।
प्रमन् घूर्णमानः उद्भट: बलवान् महानिति वाऽर्थः । 'स्यादुद्भस्तु महति बलवत्यपि
सङ्गरे' - इति धनञ्जयःजयोऽनिलो वायुः तेन पूरितः अत एव क्रन्दन्
SAS E
Se
4
११·फीट-1." "निष्पतदुर्मम्"--(342) पद्ये चलीकरणसमये' 'मन्दरकम्पनस्य पुरह-
रानुकम्पनस्य चानुगुणवृत्तयुतं नटराजनाट्य समयगीतवत् श्रुतिमधुरं रसिकसाक्षिकं भवति ॥
ji