नीलकण्ठविजयचम्पूः व्याख्यासहिता /228

नीलकण्ठ विजये सव्याख्याने
 
यन्नैश्चिन्त्यं यदौर्जित्यं यद्वबलं या सुखासिका ।

यद्यशो यः प्रतापश्च सर्वं तदनुचिन्त्यताम् ॥ २२ ॥

 
आस्तामिदम् । अवश्यं हि विग्रहवत्सु युष्मासु भवितव्यम् ।
अप्रकाशेन मया भार्गवेण वा । तथा च ।
 

 
निर्वर्त्यमाना यत्नेन निर्जरैरसुरैश्च वा ।
 

काः क्रियाः फलवत्यः स्युरावयोरप्रकाशयोः ॥ २३ ॥

 
आखण्डलस्य तु मतिरन्यादृशी ।
 
२०२
 

 
[commentary]
 
अवकाशं छिद्रमप्रदायादत्त्वा युष्मासु तेषु भवत्सु चेत्यर्थः । अन्योन्यं परस्परं
समवेतेषु मैत्र्या मिळितेषु सत्सु ॥ यदिति ॥ यन्निष्काक्रान्ता चिन्ता येभ्यस्ते
निश्चिन्ताः तेषां भावः नैश्चिन्त्यम्, चिन्ताराहित्यमिति यावत् । 'स्याच्चिन्ता
स्मृतिराध्यानमुत्कण्ठोत्कलिके समे' इत्यमरः । यदौद्धत्यं य उत्साहः यद्वबलं
यत्परनिग्रहसामर्थ्ययं वर्तते या सुखासिका या वा सुखस्थितिर्वर्तेत यद्यशः कीर्तिः
भवेत् यः प्रतापः कोशदण्डजं तेज:जः । 'स प्रतापः प्रभावश्च यत्तेज:जः कोशदण्डजम्
’ इत्यमरः । तत्सर्वमनुचिन्त्यताम् अनुसन्घीयता धीयतामित्यर्थः । मिळितानां भवतामसाध्या-
भावाद वश्यं मेळनं भवितव्यमिति भावः । आस्तामिदं एतत्तिष्ठतु । सन्धौ
साधकमुक्त्वा विग्रहे बाधकमाह ॥ अवश्य मिति ॥ युष्मासु तेषु भवत्सु चेत्यर्थः ।
विगृहह्णत्सु युद्धं कुर्वत्सु सत्सु गुरुणा मया भार्गवेण वा अप्रकाशशेन प्रकाशरहितेन
भवितव्यं स्थातव्यं गुरुशुकक्रयोरावयोः केवलसमीपवृत्तित्वे युद्धप्रतिबन्धकमहावृष्टि
सम्भवादिति भावः । तथा चोक्तम् –-- 'गुरुशुक्रौ समीपस्थौ कुर्यादेकार्णवं जगत् '
इति । 'दृश्यौ यदाऽहनि जनैर्वव्रजतो यदाऽस्तमन्योन्यतस्सुरगुरौ यदि वार्यशुकौ ।
क्रौ । कर्माणि तत्र समये न शुभानि कुर्यान्नैवारभेत शशिजेऽस्तगते च विद्याम्' ॥
तथा चेति ॥ तथा च एवं चेत्यर्थः । आवयोः गुरुशुक्रयोरप्रकाशयोः मूढयो-
स्सतोरिति यावत् । सुरैः देवैः, असुरैः दानवैश्च वा यत्नेन महाप्रयत्नेन निर्वर्त्यमानाः
क्रियमाणा अपि काः क्रिया के वा व्यापाराः फलवत्यः सफलास्स्युः भवेयुः ।
का अपि क्रिया न फलन्तीत्यर्थः । तथा चोक्तम् –-- 'गुरुभार्गवयोर्मोढचे'मौढ्ये[^१] शुभं

किंचिन्न सिध्यति' इति ॥ आखण्डलस्येति । आखण्डलस्य इन्द्रस्य मतिः
 
—
 
1.
 
[^१] गुरुमौढपेढ्ये ऋगुपाकर्म, शुक्रमौढथेढ्ये यजुरुपाकर्म न क्रियते इति च प्रसिद्धम् ॥