2023-06-05 16:40:13 by ambuda-bot
This page has not been fully proofread.
२८८
नीलकण्ठविजये सव्याख्याने
शिष्टं यत्र दुष्टं वा न विवेक्तुं क्षमामहे ।
स जानीते 'स जानीते त्वं जानीषे तदन्ततः ॥ ८ ॥'
इति ।
अनितरशरणत्वमात्मनस्तत् दृढमुपपादयताथ देवभर्त्रा ।
प्रतिहतवचनो गुरुस्सुराणां प्रकटयितुं धियमात्मनः प्रतस्थे ॥ ९ ॥
गच्छन्नेव च स पथि सर्व करणीयमवधारयामास ।
अपिच ।
अयं कालो बुद्धेरयमवसरश्चाटुवचसां
इयं युक्ता वेला दिशि दिशि यशस्सङ्घटयितुम् ।
न
तमाह ॥ शिष्टमिति ॥ अत्र अस्यां वेळायां यच्छिष्टं यदनुष्ठेयं यद्दुष्टम् अननुष्ठेयं
तदनुष्ठेयाननुष्ठेयद्वयं विवेक्तुं विभागं कर्तुम् । अथवा, यच्छिष्टं यत्समीचीनं यदुष्टम-
समीचीनं तत्समीचीनासमीचीनोभयं विवेक्तुं सम्यग्वेत्तुमित्यर्थः । दुष्टशिष्टशब्दौ
भावे क्तान्ताविति बोध्यम् । न क्षमामहे समर्था न भवाम इत्यर्थः । तत् शिष्ट-
दुष्टद्वयं कर्म स वासुदेव: जानाति वेत्ति, सः ब्रह्मा जानीते, अन्ततः अन्ते त्वं
भवान् जानीषे वेत्सि । वयं तु केवलमाज्ञाहारकाः किमपि न विद्म इति भावः ।
भगवान् गुरुस्तु विदितभाविकार्यतया तूष्णींम्भूतस्सन् ययावित्याह ॥ अनितरेति ।
अथ आत्मनः स्वस्य अनितरशरणत्वं रक्षकान्तरराहित्यं दृढमुपपादयता निरूपयता
देवानां भर्त्रा स्वामिना इन्द्रेण प्रतिहतं स्तम्भितं वचनं यस्य सः तथाभूतः सुराणां गुरुः
आत्मनः स्वस्य धियं बुद्धि प्रकटयितुं प्रकाशीकर्तुं प्रतस्थे प्रययौ । 'समवप्रविभ्यः
स्थ:' (1-3-22) इति तिष्ठतेरात्मनेपदं लिट् ॥ स इति ॥ स गुरुः पथि मार्गे
गच्छन् गमनं कुर्वन्नेव करणीय कर्तव्यं सर्वे निखिलम् अवधारयामास अनुसन्दघे,
निश्चिकायेति वाऽर्थः। अथ पूर्व इन्द्रं प्रति तथा वदन्नपि गुरुः पश्चादुत्साहवानेव
शुक्राचार्य प्रापेत्याशयेनाह ॥ अयमिति ॥ बुद्धेः नीतिशास्त्रप्रणयनोचितायाः
धियः अयं कालः विनियोगकाल इत्यर्थः । चाटुवचसां चाटूक्तीनां अयमवसरः
समय: स्वशिष्याणां पुरतः तदनुपयोगादिति भावः । दिशि दिशि प्रतिदिशं
मशः कीर्ति सङ्घटयितुम् संयोजयितु इयं वेळा अयं समय: युक्ता समुचिता ।
नीलकण्ठविजये सव्याख्याने
शिष्टं यत्र दुष्टं वा न विवेक्तुं क्षमामहे ।
स जानीते 'स जानीते त्वं जानीषे तदन्ततः ॥ ८ ॥'
इति ।
अनितरशरणत्वमात्मनस्तत् दृढमुपपादयताथ देवभर्त्रा ।
प्रतिहतवचनो गुरुस्सुराणां प्रकटयितुं धियमात्मनः प्रतस्थे ॥ ९ ॥
गच्छन्नेव च स पथि सर्व करणीयमवधारयामास ।
अपिच ।
अयं कालो बुद्धेरयमवसरश्चाटुवचसां
इयं युक्ता वेला दिशि दिशि यशस्सङ्घटयितुम् ।
न
तमाह ॥ शिष्टमिति ॥ अत्र अस्यां वेळायां यच्छिष्टं यदनुष्ठेयं यद्दुष्टम् अननुष्ठेयं
तदनुष्ठेयाननुष्ठेयद्वयं विवेक्तुं विभागं कर्तुम् । अथवा, यच्छिष्टं यत्समीचीनं यदुष्टम-
समीचीनं तत्समीचीनासमीचीनोभयं विवेक्तुं सम्यग्वेत्तुमित्यर्थः । दुष्टशिष्टशब्दौ
भावे क्तान्ताविति बोध्यम् । न क्षमामहे समर्था न भवाम इत्यर्थः । तत् शिष्ट-
दुष्टद्वयं कर्म स वासुदेव: जानाति वेत्ति, सः ब्रह्मा जानीते, अन्ततः अन्ते त्वं
भवान् जानीषे वेत्सि । वयं तु केवलमाज्ञाहारकाः किमपि न विद्म इति भावः ।
भगवान् गुरुस्तु विदितभाविकार्यतया तूष्णींम्भूतस्सन् ययावित्याह ॥ अनितरेति ।
अथ आत्मनः स्वस्य अनितरशरणत्वं रक्षकान्तरराहित्यं दृढमुपपादयता निरूपयता
देवानां भर्त्रा स्वामिना इन्द्रेण प्रतिहतं स्तम्भितं वचनं यस्य सः तथाभूतः सुराणां गुरुः
आत्मनः स्वस्य धियं बुद्धि प्रकटयितुं प्रकाशीकर्तुं प्रतस्थे प्रययौ । 'समवप्रविभ्यः
स्थ:' (1-3-22) इति तिष्ठतेरात्मनेपदं लिट् ॥ स इति ॥ स गुरुः पथि मार्गे
गच्छन् गमनं कुर्वन्नेव करणीय कर्तव्यं सर्वे निखिलम् अवधारयामास अनुसन्दघे,
निश्चिकायेति वाऽर्थः। अथ पूर्व इन्द्रं प्रति तथा वदन्नपि गुरुः पश्चादुत्साहवानेव
शुक्राचार्य प्रापेत्याशयेनाह ॥ अयमिति ॥ बुद्धेः नीतिशास्त्रप्रणयनोचितायाः
धियः अयं कालः विनियोगकाल इत्यर्थः । चाटुवचसां चाटूक्तीनां अयमवसरः
समय: स्वशिष्याणां पुरतः तदनुपयोगादिति भावः । दिशि दिशि प्रतिदिशं
मशः कीर्ति सङ्घटयितुम् संयोजयितु इयं वेळा अयं समय: युक्ता समुचिता ।