नीलकण्ठविजयचम्पूः व्याख्यासहिता /209

तृतीया श्वासः
 
धनीयोऽयमर्थः । कथं aनाम दूतदर्शनमप्यसहमानेषु सङ्घटते ।
 

 
श्रूयत एव हि वैश्रवणेन प्रहितो दूतस्सद्य एव समापितस्सदसि
लङ्कापतेः ।
 

 
[commentary]
 
समाधावथ संस्त्यायाम्' इति नानार्थमाला । अथवा, उपायः कर्मकार्यमिति वाऽर्थः।
'उपाय:यः कर्म चेष्टा च' इत्यमरः । साधुष्वेव सज्जनेष्वेव आयतते प्रयतते,
प्रवर्तत इति यावत् । 'सभ्यसज्जनसाधवः' इत्यमरः । सतामेव सन्धेयत्वादिति
भाव:वः । अत एव कामन्दकोऽपि सज्जनानेव सन्धेयानाह 'सत्यायधार्मिकानार्य -
भ्रातृसङ्घातवान् बली। अनेकविजयी चैव सन्धेयास्सप्त पार्थिवाः ॥' इत्युक्त्वा

सत्यादीनाह 'सत्योनुपालया सत्यं सन्धितो नैति विक्रियाम् । प्राणात्ययेऽप्यस-
अन्त्यक्तमर्यादो नैत्यधर्मताम् ॥" इत्यादिना । पृथग्जनेषु नीचेषु । 'विवर्ण:णः पामरो
नीच:चः प्राकृतश्च पृथग्जनः' इत्यमरः । नायतते न प्रवर्तते, असतामसन्धेयत्वादिति
भाव:वः । असतोऽसन्धेयानाह कामन्दक:कः -- 'बालो वृद्धो दीर्घरोगी तथा
ज्ञातिबहिष्कृतः । भीरुको भीरुकजनो लुब्धो लुब्धजनस्तथा ॥ विरक्तप्रकृतिश्चैव

विषयेष्वतिसक्तिमान् । अनेकचित्तमन्त्रश्च देवब्राह्मण निन्दकः ॥ देवोपहतकश्चैव
देवचिन्तक एव च । दुर्भिक्षव्यसनी चैव बिलव्यसनसङ्कुलः ॥ अदेशस्थो
बहुरिपुर्युक्त:तः कालेन यश्च न । सत्यधर्मव्यपेतश्च विंशतिः पुरुषास्त्विमे ॥
एभिस्सन्धि न कुर्वीत विगृह्णीयात्तु केवलम् । एते विगृह्यमाणास्तु ध्रुवं यान्त्यचिरा-
द्वशम् ॥' इति । दुरहङ्कार:रः दुरहङ्कारभावः तेन दूषितेषु दुष्टेषु दानवेष्वसुरेषु
पुनः दूरे तद्विषये सन्धेयत्वाभावात्तेषां सन्धिर्न भवतीति भावः । सन्धिन
र्न भविष्यतीत्यत्रैवोपपत्त्यन्तरमाह ॥ किञ्चेति ॥ अयं सन्धिलक्षणः अर्थः प्रयोजनं
दूत:तः सन्देशहर:रः । 'स्यात्सन्देशहरो दूतः' इत्यमरः । तस्य वाम्ग्वचनमेव मुख
खं तस्य कौशलेन चातुर्येण साघधनीयः सम्पादनीय:यः । 'सन्धित्सुरथ मेधावी प्रापयेद्दू-
तमन्तिकम् !। तन्मुखेनैव निखिलं कार्यमासादयेत्सुधीः ॥" इति शास्त्रादिति भावः।
दूतामांनां दर्शनमवलोकनमपि असहमानेष्वसम्मन्यमानेषु कथं घटते सज्जते न घटतं
त एवेति भावः । अथ दानवा दूतदर्शनं न सहन्त इति कथं ज्ञातमिति चेदनात्राह ॥
श्रूयते इति ॥ वैश्रवणेन कुबेरेण । 'किन्नरेशो वैश्रवणः' इत्यमरः । प्रहितः प्रेषितः
दूत:तः सन्देशहर:रः लङ्कापते:तेः रावणस्य सदसि सभायां सद्यः तत्क्षणं समापितः
 

 
a. सन्धेरशक्यत्वे दानवानां दूतदर्शने सहनाभावपुरावृत्त प्रमाणोषपपादितः प्रथमो हेतुः ।