नीलकण्ठविजयचम्पूः व्याख्यासहिता /198

2023-08-02 07:25:42 by Bharadwajraki

This page has been fully proofread once and needs a second look.

१७२

नीलकण्ठविजये सव्याख्याने

अत्रान्तरे वाचस्पतिं पुरस्कृत्य वासवमुखा बहिर्मुखाः प्रविकीर्य
पुष्पाञ्जलीन्, प्रणिपत्य दूरतरशतकृत्वः, समुत्थाय शिरसि सङ्घटि-
ताञ्जलयो विस्मयस्तिमितास्स्तम्भवदासाञ्चक्रिरे ।

तुष्टुटूषतोऽस्य बहुधा सुरदेशिक
स्य
दिव्याद्भुतानि चरितानि परस्य धाम्नः ।

स्तब्धा सती श्वशुरदर्शनसाध्वसेन

वाणी न वक्त त्रकुहरा द्बहिरा विरासीत् ॥ ३८ ॥

[commentary]

एकं अद्वितीययं तत्परं ब्रह्म कर्म अशरण:णः रक्षकान्तररहितः अहं शरणं संरक्षकं
प्रपद्ये प्राप्तोऽस्मि । विधिवृत्तान्तमुपवर्ण्य संप्रति देवानां वृत्तान्तमाह ॥ अत्रेति ॥
अत्रान्तरे अस्मिन्नवसरे वाक्पतिं पुरस्कृत्य पुरतः कृत्वा वासवमुखा इन्द्रादयः बर्हिः
अग्~~नि:~~निः मुखं येषां ते बर्हिर्मुखा देवाः पुष्पभरिताश्च तेऽञ्जलयश्चेति कर्मधारयः ।
शाकपार्थिवादित्वात् उत्तरपदलोप:पः । तान् प्रकीर्य विकीर्येत्यर्थः । यद्यप्यञ्जलिसंप्र-
किरणं न सम्भवति, किन्तु पुष्पाणामेव, तथापि सर्वे देवाः सम्भूय युगपदेवा-
अञ्जलि~~भि:~~भिः पुष्पाणां प्रकिरणं कृतवन्तः, तदाञ्जलय एव प्रकीर्णा इव स्थिता इति
भाव:वः । दूरततः दूरे । 'इतराभ्योऽपि दृश्यन्ते' ( ~~5-3-14~~५.३.१४) इति सप्तम्या-
स्तसिः । शत~~क्रुच:~~कृत्वः शतवारम् । 'सङ्ख्यायाः क्रियाभ्यावृत्तिगणने कृत्वसुच'
च्' (~~5-4-17~~५.४.१७) इति कृत्वसुचच्प्रत्ययः । प्रणिपत्य नमस्कृत्य सङ्घटितास्संयोजिता
अञ्जलयो यैस्ते तथाभूतास्सन्तः । विस्मय:यः अद्भुतं तेन स्तिमिता निश्चलास्सन्तः,

आर्द्रा इति वाऽर्थः । 'आर्द्ररं सार्द्ररं क्लिन्नं तिमितं स्तिमिततं समुन्नमुत्तं च '
' इत्यमरः । सात्त्विकभावोदयादिति भावः । स्तम्भेन स्थूणया तुल्यं स्तम्भवत् ।
'तेन तुझ्ल्यम् –--' (~~5-1-115~~५.१.११५) इति बवतिप्रत्ययः । आसाञ्चकिक्रिरे तस्थुः ॥ तुष्~~टुपत~~
टूषत इति ॥ धान्म्नस्सर्वाधारस्य परस्य परमात्मनः । 'परोऽरिपरमात्मनोः' इति
विश्वः । दिव्यानि श्रवणरमणीयानि च तानि अद्भुतानि आश्चर्यकराणि चेति

कर्मधारयः । चरितानि कर्माणि बहुप्रकारैः तुष्टटूषतः स्तोतुमिच्छतः । 'ष्टुञ्' ~~घा-~~
धातोस्सनि 'अज्झनगमां सनि' ( ~~6-4-16~~६.४.१६) इति दीर्घः । सुरदेशिकस्य सुरगुरोः
बक्त्रकुहरात् मुखबिलात् वाणी सरस्वती श्वशुरः पत्युः पिता । 'पतिपत्न्योः
प्रसूः श्वश्रूः श्वशुरस्तु पिता तयोः' इत्यमरः । तस्य दर्शनं साक्षात्कारः, तस्मात्

साध्वसं भयं, तेन स्तब्धा निश्चला सती बहिर्नाविरासीत् न प्रादुर्बभूव ॥ तत