नारायणीयं व्याख्यासहितम् /56

दशकम् - ५]
 
विरापुरुषोत्पत्तिप्रकारवणनम् ।
 
पुनरपि वैकारिकसृष्टिमाह --
 
--
 
भूमन्!
 
! मानसबुद्ध्यहङ्गकृतिमिलच्चित्ताख्यवृत्यन्वितं

तच्चान्तःकरणं विभो ! तब बलात् सत्वांश एवासृजत् ।

जातस्तैजसतो दशेन्द्रियगणस्तत्तामसांशात् पुन-

स्तन्मात्रं नमभसो मरुत्युपुरपते ! शब्दोऽजनि त्वद्धबलात् ॥ ७ ॥
 

 
भूमन्निति । हे भूमन् ! विभो ! तव बलात् त्वत्प्रेरणात् सत्त्वांशः सात्त्विका-

हङ्कार एवंव मानसबुद्ध्यहşङ्कृतिभिः मिलन्त्या सहितया चित्ताख्यवृत्त्यान्वितं सहितं

तत् सत्त्वप्रधानमन्तःकरणं चासृजत् सृष्टवान् । तैजसतः राजसाहङ्काराद् दशानां

ज्ञानेन्द्रियाणां कर्मेन्द्रियाणां च गणो जातः । तस्याहङ्कारस्य तामसांशात् पुनः हे

मरुत्पुरपते ! वातालयेश ! त्वइद्बलात् त्वत्प्रेरणाद् नभस आकाशस्य तन्मात्रम् अप-

<flag>श्री</flag>कृतत्वात् सूक्ष्मोंऽशः शब्दः अजनि जातः ॥ ७ ॥
 

 
पुनरपि तामसाहङ्कारसृष्टिटिं प्रपञ्चयति -
 
--
 
शब्दाद् व्योम ततः ससर्जिथ विभो! स्पर्श ! स्पर्शं ततो मारुतं

तस्माद् रूपमतो महोऽथच रसं तोयं च गन्धं महीम् ।

एवं माधव ! पूर्वपूर्वकलनादाद्याद्यधर्मान्वितं
 

भूतग्राममिमं त्वमेव भगवन् ! माप्राकाशयस्तामसात् ॥ ८ ॥
 
।
 

 
शब्दादिति । हे विभो ! त्वं शब्दाद् व्योम आकाशं ससर्जिथ सृष्टवानसि ।

ततो व्योम्नः स्पर्शं वायुगुणं, ततः स्पर्शाद् वायुं, तस्माद् मारुताद् रूपं तेजोगुणं,

अतोऽस्माद् रूपाद् महरस्तेजः, अथच अनन्तरम् अर्थात् तेजसो रसम् अब्गुणं,

रसात् तोयं, तोयाद् गन्धं पृथिवीगुणं, गन्धाद् महीं पृथिवीं च ससर्जिथ । एवं

पूर्वपूर्वैः कलनाद् मेलनाद् उत्तरमुत्तरम् आद्याद्यधर्मेमैरन्वितमिति । अत्रायमर्थः—
--
आकाशं शब्दगुणकं, वायुः शब्द स्पर्शगुणकः, तेजः शब्दस्पर्शरूपगुणकं, जलं श-

ब्दस्पर्शरूपरसगुणकं, पृथिवी शब्दस्पर्श रूपरसगन्धवतीति । हे भगवन् ! भजनी-

यगुण ! हे माधव ! श्रीपते ! त्वमेवेमं भूतग्रामं सगुणमहाभूतपञ्चकं तामसात् तः -
ता-
मसाहङ्कारात् प्राकाशयः प्रकाशितवानसि ॥ ८ ॥