2023-02-15 04:03:43 by ambuda-bot
This page has not been fully proofread.
निरूपणम् ]
सारविवेचिनीव्याख्यासंवलितः
श्रामिक्षा पदसान्निध्यात्तस्यैव विषयार्पणम् ॥ इति ।
श्रुत्यैवोपपदस्यार्थः सर्वनाम्ना(१) भिधीयते ।
तदर्थस्तद्धितेनैवं त्रयाणामेकवाच्य (२)ता ॥ इति ।
तस्मात् यथा वैश्वदेवोशग्दोपात्त विशेष समर्पकत्वेनामिक्षापदस्य वैश्व-
देवोशब्देन सामानाधिकरण्यम्, एवं सामान्यस्याविधेयत्वाद्यज्यवगतया.
गविशेषसमर्पकत्वेन नामधेयस्य यजिना सामानाधिकरण्यम् । तत्सिद्धं
नामधेयानां विधेयार्थपरिच्छेद कतयाऽर्थवत्वम् । यथाहुः-
तथा
H
११६
'तदधीनत्वाद्यागविशेषसिद्धेः' इति ।
नामधेयत्वं च निमित्तचतुष्टयात्-मत्वर्थलक्षणाभयात्, वाक्यभेद-
भयात् तत्प्रख्यशास्त्रात्, तद्व्यपदेशाच्चेति ।
द्रव्यविशेषमभिधत्त इत्यर्थः । नन्वेवं तद्धितेनैवामिक्षोकौ श्रामिक्षा पदवैयर्थ्यमित्या-
शङ्कयाह -श्रामिक्षापदेति । सन्निहितार्थविशेषवाचित्वेन विहितस्य तद्धितस्य तत्समर्प.
कपदापेक्षायां श्रामिक्षापदेन तत्समर्पणं क्रियत इत्यर्थः । तस्य तद्धितस्य विषयार्पणमे-
वेत्यन्वयः । तद्धितोपपदसर्वनाम्ना मेकार्थत्वे वार्तिकोदाहृतां वृद्धसम्मतिं स्वयमुदाहरति-
श्रुत्यैवेति । उपपदस्य श्रामिक्षारूपस्य योऽर्थः सः वृत्तिघटकेन 'अस्ये' ति सर्व-
नाम्ना श्रुत्यैवाभिघीयते, तदर्थ एव च तद्धितेनेति त्रयाणां तद्धितोपपदसर्व-
नाम्नामेकमेव वाव्यमित्यर्थः ।
Orental
-
दृष्टान्तं प्रकृते सङ्गमयति - तस्मादिति । सामानाधिकरण्यमिति । एवञ्च
यत्रार्थद्वारको विशेषणविशेष्यभावः तत्रैव प्रवृत्ति निमित्तैकार्थवृत्तित्वरूपसामानाधिकरण्या-
पेक्षा; संज्ञायास्तु संज्ञान्तरविशेषात् स्वविषयव्यावर्तकस्वमिति नैवंविधसामानाधिकरण्या-
पेक्षा, किन्तु तुल्यविभक्तिकनिर्देशमात्रमत्र सामानाधिकरण्यमिति भावः ।
-
इदानीं नामधेयानी प्रयोजनवत्वनिरूपणमुपसंहरति-तत्सिद्धमिति । अर्थव
त्वम् प्रयोजनवत्वम् । अर्थवत्वे वार्तिकं प्रमाणयति - तदधोनेति । वार्तिके नामधे.
यस्य सार्थक्यप्रतिपादनप्रकरणस्थमिदं वाक्यम् । ननु विहितविधानासम्भवेन एतद्विधि-
विहितस्य यागस्य विध्यन्तरविहितेभ्यो यागेभ्यो भेदस्य प्रतीतत्वात् धातुत एव चानुष्ठा-
नयोग्ययागविशेषसिद्धेः नामधेयवैयर्थ्यमित्याशङ्कायामाह-तदधीनत्वादिति । नामधे.
याधीनत्वादिस्यर्थः । अयमाशयः - यद्यपि श्रप्रवृत्तप्रवर्तनात्मक विधिविषयत्वान्यथानुप-
पत्तिपर्यालोचनया यागविशेषसिद्धिः, तथापि कोऽसौ विशेषः इति जिज्ञासायां तन्निर्धार-
णस्य नामधेयाधीनसिद्धित्वात् तादृशार्थनिर्धारकत्वेन नामधेयानामर्थवत्वमिति ।
एवं नामधेयानामर्थवत्वं निरूप्येदानों नामधेयत्वापादकं हेतुं निरूपयति-नामधे.
यत्वं चेति । निमित्तचतुष्टयादिति । अनेन यत् कैश्चित् पञ्चमं नामधेयत्वे निमित्त-
मुक्तमुत्पत्तिशिष्ट गुण बलीयस्त्वरूपं तत् न सङ्गत मिति वक्ष्यमाणमिह
जस्विनावधीतमस्तु
१. सर्वनाम्नः प्रतीयते, २ वाक्यता.
सारविवेचिनीव्याख्यासंवलितः
श्रामिक्षा पदसान्निध्यात्तस्यैव विषयार्पणम् ॥ इति ।
श्रुत्यैवोपपदस्यार्थः सर्वनाम्ना(१) भिधीयते ।
तदर्थस्तद्धितेनैवं त्रयाणामेकवाच्य (२)ता ॥ इति ।
तस्मात् यथा वैश्वदेवोशग्दोपात्त विशेष समर्पकत्वेनामिक्षापदस्य वैश्व-
देवोशब्देन सामानाधिकरण्यम्, एवं सामान्यस्याविधेयत्वाद्यज्यवगतया.
गविशेषसमर्पकत्वेन नामधेयस्य यजिना सामानाधिकरण्यम् । तत्सिद्धं
नामधेयानां विधेयार्थपरिच्छेद कतयाऽर्थवत्वम् । यथाहुः-
तथा
H
११६
'तदधीनत्वाद्यागविशेषसिद्धेः' इति ।
नामधेयत्वं च निमित्तचतुष्टयात्-मत्वर्थलक्षणाभयात्, वाक्यभेद-
भयात् तत्प्रख्यशास्त्रात्, तद्व्यपदेशाच्चेति ।
द्रव्यविशेषमभिधत्त इत्यर्थः । नन्वेवं तद्धितेनैवामिक्षोकौ श्रामिक्षा पदवैयर्थ्यमित्या-
शङ्कयाह -श्रामिक्षापदेति । सन्निहितार्थविशेषवाचित्वेन विहितस्य तद्धितस्य तत्समर्प.
कपदापेक्षायां श्रामिक्षापदेन तत्समर्पणं क्रियत इत्यर्थः । तस्य तद्धितस्य विषयार्पणमे-
वेत्यन्वयः । तद्धितोपपदसर्वनाम्ना मेकार्थत्वे वार्तिकोदाहृतां वृद्धसम्मतिं स्वयमुदाहरति-
श्रुत्यैवेति । उपपदस्य श्रामिक्षारूपस्य योऽर्थः सः वृत्तिघटकेन 'अस्ये' ति सर्व-
नाम्ना श्रुत्यैवाभिघीयते, तदर्थ एव च तद्धितेनेति त्रयाणां तद्धितोपपदसर्व-
नाम्नामेकमेव वाव्यमित्यर्थः ।
Orental
-
दृष्टान्तं प्रकृते सङ्गमयति - तस्मादिति । सामानाधिकरण्यमिति । एवञ्च
यत्रार्थद्वारको विशेषणविशेष्यभावः तत्रैव प्रवृत्ति निमित्तैकार्थवृत्तित्वरूपसामानाधिकरण्या-
पेक्षा; संज्ञायास्तु संज्ञान्तरविशेषात् स्वविषयव्यावर्तकस्वमिति नैवंविधसामानाधिकरण्या-
पेक्षा, किन्तु तुल्यविभक्तिकनिर्देशमात्रमत्र सामानाधिकरण्यमिति भावः ।
-
इदानीं नामधेयानी प्रयोजनवत्वनिरूपणमुपसंहरति-तत्सिद्धमिति । अर्थव
त्वम् प्रयोजनवत्वम् । अर्थवत्वे वार्तिकं प्रमाणयति - तदधोनेति । वार्तिके नामधे.
यस्य सार्थक्यप्रतिपादनप्रकरणस्थमिदं वाक्यम् । ननु विहितविधानासम्भवेन एतद्विधि-
विहितस्य यागस्य विध्यन्तरविहितेभ्यो यागेभ्यो भेदस्य प्रतीतत्वात् धातुत एव चानुष्ठा-
नयोग्ययागविशेषसिद्धेः नामधेयवैयर्थ्यमित्याशङ्कायामाह-तदधीनत्वादिति । नामधे.
याधीनत्वादिस्यर्थः । अयमाशयः - यद्यपि श्रप्रवृत्तप्रवर्तनात्मक विधिविषयत्वान्यथानुप-
पत्तिपर्यालोचनया यागविशेषसिद्धिः, तथापि कोऽसौ विशेषः इति जिज्ञासायां तन्निर्धार-
णस्य नामधेयाधीनसिद्धित्वात् तादृशार्थनिर्धारकत्वेन नामधेयानामर्थवत्वमिति ।
एवं नामधेयानामर्थवत्वं निरूप्येदानों नामधेयत्वापादकं हेतुं निरूपयति-नामधे.
यत्वं चेति । निमित्तचतुष्टयादिति । अनेन यत् कैश्चित् पञ्चमं नामधेयत्वे निमित्त-
मुक्तमुत्पत्तिशिष्ट गुण बलीयस्त्वरूपं तत् न सङ्गत मिति वक्ष्यमाणमिह
जस्विनावधीतमस्तु
१. सर्वनाम्नः प्रतीयते, २ वाक्यता.