2023-03-20 10:55:47 by ambuda-bot
This page has not been fully proofread.
[807
महानाटकम् ।
विशेष: यात: समाप्तः । नाटकलचणमुक्त दर्पणे-"नाटकं
ख्यातवृत्तं स्यात् पञ्चसन्धिसमन्वितम् । विलासर्यादिगुणवद
युक्तं नानाविभूतिभिः ॥ सुखदुःखसमुदुभूति नानारसनिर
न्तरम् । पञ्चादिका दशपरास्ताङ्काः परिकीर्त्तिताः ॥ प्रख्यात
वंशो राजर्पिर्धीरोदात्त: प्रतापवान् । दिव्योऽथ दिव्यादिव्यो
वा गुणवान् नायको मतः ॥ एक एव भवेदी शृङ्गारो वीर एव
वा। अङ्गमन्ये रसाः सर्वे कार्यं निर्वहणेऽद्भुतम् ॥ चत्वारः
पञ्च वा मुख्या: कार्यव्यामृतपूरुषाः । गोपुच्छाग्रसमाग्रन्तु बन्धनं
तस्य कीर्त्तितम् ॥" इति । श्रृङ्खलञ्च तत्रैवोक्तम् – "प्रत्यक्ष-
नेटचरितो रमभाव समुज्ज्वलः । भवेढगूढ़शब्दार्थः क्षुद्रचूर्णक-
संयुतः ॥ विकिनावान्तरैकार्य:, किञ्चित् संलग्नविन्दुकः ।
युक्तो न बहुभिः कार्यैर्वानमंहतिमान्न च ॥ नानाविधानसंयुक्तो
नातिप्रचुरपद्यवान् । आवश्यकानां कार्य्याणामविरोधात् विनि
मितः ॥
नानेक दिन निर्वर्त्त्यकथया सम्मयोजितः ।
आसन-
नायकः पावैर्युतस्विचतुरेस्तथा ॥ दूराद्वानं बधो युद्धं राज्य-
देगादिविसवः । विवाहो भोजनं गायोसग मृत्युरतं तथा ।
दन्तच्छेद्यं नखच्छेथमन्चदुब्रोडाकरच यत् । शयनाधरपानादि
नगरायुपरोधनम् ॥ स्रानानुलेपने चैभिर्वजितो नातिविस्तरः ।
देवोपरिजनादीनाममात्यवणिजामपि ॥ प्रत्यवचित्रचरितैर्युक्तो
भावरमोदभवैः । अन्तनिष्क्रान्तनिखिलपात्रोऽद्ध इति कोन्तितः ॥"
इति । महानाटकलक्षण यथा--"एतदेव यदा सर्वे: पताका
ग्यानकैर्युतम् । श्रय दबभिर्धीरा महानाटकसूधिरे । शार्दूल
विक्रोड़िसं वृत्तम् । ५८ ॥
इति श्रोजोवानन्दविद्यामागरभट्टाचार्य्यविरचिता
महानाटकमयमाडव्याच्या समाप्ता ॥ १ ॥
महानाटकम् ।
विशेष: यात: समाप्तः । नाटकलचणमुक्त दर्पणे-"नाटकं
ख्यातवृत्तं स्यात् पञ्चसन्धिसमन्वितम् । विलासर्यादिगुणवद
युक्तं नानाविभूतिभिः ॥ सुखदुःखसमुदुभूति नानारसनिर
न्तरम् । पञ्चादिका दशपरास्ताङ्काः परिकीर्त्तिताः ॥ प्रख्यात
वंशो राजर्पिर्धीरोदात्त: प्रतापवान् । दिव्योऽथ दिव्यादिव्यो
वा गुणवान् नायको मतः ॥ एक एव भवेदी शृङ्गारो वीर एव
वा। अङ्गमन्ये रसाः सर्वे कार्यं निर्वहणेऽद्भुतम् ॥ चत्वारः
पञ्च वा मुख्या: कार्यव्यामृतपूरुषाः । गोपुच्छाग्रसमाग्रन्तु बन्धनं
तस्य कीर्त्तितम् ॥" इति । श्रृङ्खलञ्च तत्रैवोक्तम् – "प्रत्यक्ष-
नेटचरितो रमभाव समुज्ज्वलः । भवेढगूढ़शब्दार्थः क्षुद्रचूर्णक-
संयुतः ॥ विकिनावान्तरैकार्य:, किञ्चित् संलग्नविन्दुकः ।
युक्तो न बहुभिः कार्यैर्वानमंहतिमान्न च ॥ नानाविधानसंयुक्तो
नातिप्रचुरपद्यवान् । आवश्यकानां कार्य्याणामविरोधात् विनि
मितः ॥
नानेक दिन निर्वर्त्त्यकथया सम्मयोजितः ।
आसन-
नायकः पावैर्युतस्विचतुरेस्तथा ॥ दूराद्वानं बधो युद्धं राज्य-
देगादिविसवः । विवाहो भोजनं गायोसग मृत्युरतं तथा ।
दन्तच्छेद्यं नखच्छेथमन्चदुब्रोडाकरच यत् । शयनाधरपानादि
नगरायुपरोधनम् ॥ स्रानानुलेपने चैभिर्वजितो नातिविस्तरः ।
देवोपरिजनादीनाममात्यवणिजामपि ॥ प्रत्यवचित्रचरितैर्युक्तो
भावरमोदभवैः । अन्तनिष्क्रान्तनिखिलपात्रोऽद्ध इति कोन्तितः ॥"
इति । महानाटकलक्षण यथा--"एतदेव यदा सर्वे: पताका
ग्यानकैर्युतम् । श्रय दबभिर्धीरा महानाटकसूधिरे । शार्दूल
विक्रोड़िसं वृत्तम् । ५८ ॥
इति श्रोजोवानन्दविद्यामागरभट्टाचार्य्यविरचिता
महानाटकमयमाडव्याच्या समाप्ता ॥ १ ॥