2023-03-20 10:55:41 by ambuda-bot
This page has not been fully proofread.
प्रथमोऽद्धः ।
दिक्कुञ्जराः ! कुरुत तत्त्रितये दिधीर्पाम्,
भार्थ्यः करोति हरकार्मुकमाततव्यम् ॥ ४० ॥
पृथ्वो याति रसातलं, फणिपतिर्नस्त्रं फग्गामण्डलं
[२७]
बिभ्रत् चुम्यति, कूर्झराजसहिता (तो) दिक्कुञ्जराः कातराः ।
श्रातन्वन्ति च द्वहितं, दिशि भटे: साईं धराधारिणः,
च
कम्पन्ते, रघुपुंगवे पुरजितः स॒ज्यं धनुः कुर्वति ॥ ४१
रियमेव सर्वत्र । हे भुजङ्गम ! नागराज ! एनां पृथ्व धारय,
दाव्य नेति भावः । हे कूमराज त्वं तदिदं दिवयं पृथ्वी-
भुजगमावित्यर्थः, दधोया: यत्नेन धारयेत्यर्थः । हे दिक-
कुञ्जराः ! दिग्गजाः ! यूयं तचितये तेषां पृथ्वयादीनां वितये
पृथ्वीभुजङ्गराजकूम्मराजे वित्यर्य:, दिघोष धारणेच्छां, विशिष्ट-
प्रयासेनेति भावः, कुरुत । कुत इति अध्याहार्थम् अत्र, आर्थ:
राम: इरकार्मुकम् ऐश्वरं धनुः आततज्यम् आरोपितमोर्वीकं
करोति । आये इत्ववं राम इति पाठान्तरम् । अव कारणेन
कार्यसमर्थनरूपोऽर्थान्तरन्यासः । वसन्ततिलकं वृत्तं "ज्ञेयं
वसन्ततिलकं तभजा जगौ गः" इति लक्षयात् ॥ ४० ॥
पृथ्वोति । रघुपुगवे रघूणां श्रेष्ठे रामे पुरजित: विपुरारे
ईरस्य धनुः कार्मुकं सज्यं ज्यया सङ्गतं कुर्वति सति पृथ्वी भूः
रसातलं पातालं याति गच्छति, रमातलमित्यत्र विनम्रता-
मिति पाठे विनम्रताम् अधोनतिमित्यर्थः; फणिपतिः शेष-
नाग: फणामण्डलं नम्रम् अवनतं, पृथ्वावनमनादिति भावः,
विनत् दधानः सन् क्षुभ्यति व्ययते । कुम्भराजेन कमठपतिना
सहिताः दिक्कुञ्जराः दिम्बजा: कातरा: सन्त: दिमि हौंहितं
म्व' गर्जितं, "वहितं करिगर्जितम्" इत्यमरः, घातन्वन्ति कुर्वन्ति
दिक्कुञ्जराः ! कुरुत तत्त्रितये दिधीर्पाम्,
भार्थ्यः करोति हरकार्मुकमाततव्यम् ॥ ४० ॥
पृथ्वो याति रसातलं, फणिपतिर्नस्त्रं फग्गामण्डलं
[२७]
बिभ्रत् चुम्यति, कूर्झराजसहिता (तो) दिक्कुञ्जराः कातराः ।
श्रातन्वन्ति च द्वहितं, दिशि भटे: साईं धराधारिणः,
च
कम्पन्ते, रघुपुंगवे पुरजितः स॒ज्यं धनुः कुर्वति ॥ ४१
रियमेव सर्वत्र । हे भुजङ्गम ! नागराज ! एनां पृथ्व धारय,
दाव्य नेति भावः । हे कूमराज त्वं तदिदं दिवयं पृथ्वी-
भुजगमावित्यर्थः, दधोया: यत्नेन धारयेत्यर्थः । हे दिक-
कुञ्जराः ! दिग्गजाः ! यूयं तचितये तेषां पृथ्वयादीनां वितये
पृथ्वीभुजङ्गराजकूम्मराजे वित्यर्य:, दिघोष धारणेच्छां, विशिष्ट-
प्रयासेनेति भावः, कुरुत । कुत इति अध्याहार्थम् अत्र, आर्थ:
राम: इरकार्मुकम् ऐश्वरं धनुः आततज्यम् आरोपितमोर्वीकं
करोति । आये इत्ववं राम इति पाठान्तरम् । अव कारणेन
कार्यसमर्थनरूपोऽर्थान्तरन्यासः । वसन्ततिलकं वृत्तं "ज्ञेयं
वसन्ततिलकं तभजा जगौ गः" इति लक्षयात् ॥ ४० ॥
पृथ्वोति । रघुपुगवे रघूणां श्रेष्ठे रामे पुरजित: विपुरारे
ईरस्य धनुः कार्मुकं सज्यं ज्यया सङ्गतं कुर्वति सति पृथ्वी भूः
रसातलं पातालं याति गच्छति, रमातलमित्यत्र विनम्रता-
मिति पाठे विनम्रताम् अधोनतिमित्यर्थः; फणिपतिः शेष-
नाग: फणामण्डलं नम्रम् अवनतं, पृथ्वावनमनादिति भावः,
विनत् दधानः सन् क्षुभ्यति व्ययते । कुम्भराजेन कमठपतिना
सहिताः दिक्कुञ्जराः दिम्बजा: कातरा: सन्त: दिमि हौंहितं
म्व' गर्जितं, "वहितं करिगर्जितम्" इत्यमरः, घातन्वन्ति कुर्वन्ति