मधुराविजयम् /604
This page has not been fully proofread.
अष्टमसर्गः
मधुरा' इत्येवं शब्देन प्रथितः प्रसिद्धि गतः आह्वयः नाम यस्याः
सा। तथाभूता । अन्वर्थनामेत्यर्थः । 'मधुरा शतपुष्पायां मिश्रेयानगरी
भिदोः' इति मेदिनी । सा तत् पत्तनम् । अधुना इदानीम् अस्मिन्
समये । त्वयि राजन्यपीति भावः !
व्यथिता संजातपीडा तुरुष्क
• र्बाधितेत्यर्थः । अतएव गता नष्टा श्री लक्ष्मीः स्वशोभा यस्याः तथा
भूता कान्तिहीना दैन्यवती । व्याघ्रवत् भयजनिका पुरी तथा । तुरुषक
राजधानीत्वेन उपस्थितानां प्राणोपद्रवकरी । यद्वा व्याघ्रयुता पुरी ।
• नृशसास्तुरुष्का एव व्याघ्रसाम्याद्वयाघ्रा इत्युच्यन्ते । तैः संभरिता
पुरी व्याघ्रपुरीति वा ।
यद्वा – वक्ष्यमाणरीत्या शूलप्रोतनरकंपालादि
• इत्येवं शब्देन अर्थमनतिक्रम्य यथार्थम् अर्थवत् समुपलब्धार्था प्रथते
विकृतभावैर्भय जननी तथेति वा । व्याघ्रपुरी इति 'व्याघ्रपुरी'
प्रख्याति लोके विदिता भवति । इदानीं मधुरा पुरी स्वरामणीयकं
सारांश: । पुरानुभूतदशाया इदानीमनुभूयमानदुर्दशायाश्च नैव सायं
सर्वं परित्यज्य तुरुष्ककृत हेयकृत्यैबभत्सालवाला भयं जनयतीति
किञ्चिदपीति परमार्थ: । अस्मिन् सर्गे वृत्तमौपच्छन्दसिकम् - " पर्यन्ते
•यों तथैव शेषं चौपच्छन्दसिकं सुधीभिरुक्तम्" इति स्मरणात् ।
-वधाय दिव्यखङ्गमस्म प्रदाय तन्निष्क्रमणेन ॥
मधुरापुरदेवतायास्स्वप्नदर्शनेनोपक्रान्तः परिसमाप्यते
-
सर्गोऽयं
तुरुष्ककृतं देवतालयोपद्रवं कथयति
-
अधिरङ्गमवाप्तयोगनिद्रं
हरिमुद्वेजयतीति जातभीतिः ।
पतितं मुहुरिष्टकानिकार्य
फ़णचण निवारयत्यहीन्द्रः ॥
अधीति ॥ अहीन्द्रः सर्पराजः शेष: ।
कर्ता ।
467
11 3 11
अधिरङ्गम्
मधुरा' इत्येवं शब्देन प्रथितः प्रसिद्धि गतः आह्वयः नाम यस्याः
सा। तथाभूता । अन्वर्थनामेत्यर्थः । 'मधुरा शतपुष्पायां मिश्रेयानगरी
भिदोः' इति मेदिनी । सा तत् पत्तनम् । अधुना इदानीम् अस्मिन्
समये । त्वयि राजन्यपीति भावः !
व्यथिता संजातपीडा तुरुष्क
• र्बाधितेत्यर्थः । अतएव गता नष्टा श्री लक्ष्मीः स्वशोभा यस्याः तथा
भूता कान्तिहीना दैन्यवती । व्याघ्रवत् भयजनिका पुरी तथा । तुरुषक
राजधानीत्वेन उपस्थितानां प्राणोपद्रवकरी । यद्वा व्याघ्रयुता पुरी ।
• नृशसास्तुरुष्का एव व्याघ्रसाम्याद्वयाघ्रा इत्युच्यन्ते । तैः संभरिता
पुरी व्याघ्रपुरीति वा ।
यद्वा – वक्ष्यमाणरीत्या शूलप्रोतनरकंपालादि
• इत्येवं शब्देन अर्थमनतिक्रम्य यथार्थम् अर्थवत् समुपलब्धार्था प्रथते
विकृतभावैर्भय जननी तथेति वा । व्याघ्रपुरी इति 'व्याघ्रपुरी'
प्रख्याति लोके विदिता भवति । इदानीं मधुरा पुरी स्वरामणीयकं
सारांश: । पुरानुभूतदशाया इदानीमनुभूयमानदुर्दशायाश्च नैव सायं
सर्वं परित्यज्य तुरुष्ककृत हेयकृत्यैबभत्सालवाला भयं जनयतीति
किञ्चिदपीति परमार्थ: । अस्मिन् सर्गे वृत्तमौपच्छन्दसिकम् - " पर्यन्ते
•यों तथैव शेषं चौपच्छन्दसिकं सुधीभिरुक्तम्" इति स्मरणात् ।
-वधाय दिव्यखङ्गमस्म प्रदाय तन्निष्क्रमणेन ॥
मधुरापुरदेवतायास्स्वप्नदर्शनेनोपक्रान्तः परिसमाप्यते
-
सर्गोऽयं
तुरुष्ककृतं देवतालयोपद्रवं कथयति
-
अधिरङ्गमवाप्तयोगनिद्रं
हरिमुद्वेजयतीति जातभीतिः ।
पतितं मुहुरिष्टकानिकार्य
फ़णचण निवारयत्यहीन्द्रः ॥
अधीति ॥ अहीन्द्रः सर्पराजः शेष: ।
कर्ता ।
467
11 3 11
अधिरङ्गम्